På norsk 
In English
Artihkalráidu Min Áiggis/Ávviris sámi skuvlahistorjjá birra
23. oassi - prentejuvvon Ávviris 14.01.2012
|
Ávvir joatká dál artihkalráiddu sámi skuvlahistorjjá birra, mii álggahuvvui Min Áiggis 2007:s, ja jotkkii Ávviris 2009:s ja 2010:s. Artihkkaliid vuođđun leat muitalusat mat leat čohkkojuvvon prošeavttas "Sámi skuvlahistorjá". Dás leat ollu sitáhtat girjjiin ja girjemánusiin, ja mii čujuhit artihkkaliida main dat lea váldon, vai sáhttibehtet lohkat olles muitalusaid doppe. Lea doaimmahusjoavkku jođiheaddji, Svein Lund, gii doaimmaha dán artihkalráiddu. Muđui leat doaimmahusjoavkkus mielde Elfrid Boine, Siri Broch Johansen ja Siv Rasmussen.
|
Dá lea persovnnalas reive
guokte bártni vánhemiis
bártniid skovládirektevrii.
Čállip dan dihte go leap vuollánan – ja doaivvugehtte.
Mis ii leat nu stuorra doaivu olahit juoidá,
muhto sihtap baičče muitalit goktes leap veadján,
ja goktes lea leahkán min mánáide
álggun aktiivvalas álggaheaddjin leahkit
go bivde vánhemiis veahkehit sin oažžut sámegiellaoahpahusa,
ja goktes maŋŋil lea sidjiide leahkán saddat passiivvalas čuovvuleaddjin áššái.
Jus min du mielan orrup bahččagak,
bedjelgeahča dan ja muitte
ahte min sihtap min mánáid beastit
boahttevas bahččavuođan ja vuolláneamin.
...
Nuvt manne golbma jagi,
Bártniid vuosttas golbma skovlájagi.
De diibmá bohte bártnik vánhemiidda njuolga dieđuid ohčaleame:
- Lea go universitehtan ahte beassá oahppat sámegiela?
Dalle leap jo boarrásak, dehke eap doppe oba mana.
Ja bártniid reakšuvdna go gulle lii sin riekti skovllán beassat oahppat sámegiela:
Muhto dalle de álgip beare dál.
Dát lii diibmá.
Meid bargek dalle vánhemak?
Vánhemak dehke bártnik eai galggale vertet bargat eai meitek.
Skovllák galggale dan gal vállat.
Ii dárbbat ii meitek bargat dárogiellaoahpahusa oaččosit,
muhto dál gal ii leat dárogiela birra sahka!
Ja dalle saddá gal hui iežáládje!
....
Vahkku ovdal skovlá álggii dán jagi
riŋgeje skániidvánhemak sin skovlákantuvrii.
Gonnes lea ášši dál? Skovlá han álgá mánnodaga.
Ođđa skovláhoavda, hávski ja positiiva, vertii álggun iskat.
Dan ipmirdeimmek min nai.
Imastalaimek. Lea gus ášši skovládirektevrra luhtte?
Dobddaimek: Ii aktage ane ii meitek midjiide muitalit.
Ii aktage orron sihtame ovddasvástádusa váldit.
(SSH5 - Liigeartihkal)
Vahku maŋŋil álggii sámegieloahpahus.
(Ja 20 jagi dan maŋŋá lea juobbá sámegieloahppi jorgalan váhnemiid reivve dárogielas sámegillii, Skániid-suopmana mielde.)
Leimmet njeallje bearraša eatnit ja áhčit. Háliideimmet ahte min mánát galge oahppat sámegiela, ja danin čoahkkaneimmet reivve čállit Ráissa suohkana skuvlahovdii. Boarráseamos mánát ledje moadde jagi skuvlla vázzán, eatnašat ledje ain mánáidgárddis. ... Mii čáliimet suohkanii ja jearaimet ledje go skuvllat Ráissas mat fálle sámegieloahpahusa, ja makkár vuoigatvuođat ledje mánáin fidnet oahpahusa sámegielas ja sámegillii.
 | Maŋŋil čoahkkima skuvladirektevrrain bovdii Ragnhild Enoksen eará váhnemiid ovttasbargui oaččuhit sámegieloahpahusa Ráisii. |
– Lea buoret jearrat go muitalit, oaivvildii Helfrid, ... ja golbma vahku maŋŋil oaččuimet vástádusa. Dán logaimet dien láhkái ahte álggus doaivvuhuvaimet.
– Ii oktage skuvla Ráissas fála sámegieloahpahusa dál, čálii skuvlahoavdda pedagogalaš konsuleanta, ja de bájuhii vuođđoskuvlalága § 7, ovdal go čálii hui čielgasit ahte Ráissa suohkan ii lean makkárge mearrádusa bokte šaddan sámi guovlun, ja danin ii lean suohkanis geatnegasvuohta fállat oahpahusa sámegiella eatnigiellan-fágas. Vástidii maid, ahte skuvla sáhtii oahpahusa fállat sámegiella vierisgiellan-fágas, jus skuvllas lei gelbbolaš skuvllot.
Mii skurdnjáimet moadde vahku dán vástádusas, ovdalgo Helfrid dajai ahte eat galgga ná šlundut, go reivves čuoččui maid ahte sáhtiimet skuvlastivrras ohcat mánáidasamet oahpahusa sámegiella nubbingiellan-fágas, ja skuvla dahje skuvlastivra mearrida galgá go nubbingieloahpahusa álgit vuosttaš vai nubbi luohkás. Dása dárbbaheimmet dárkilut čilgehusa.
... Muittán go binnáš šlundin bođii mu lusa go lei sártnodan pedagogalaš konsuleanttain. Eai lean Ráissa skuvllain doarvái oahppit eai ge skuvllohat sámegieloahpahusain álgit, muhto sáhtiimet áinnas ohcat.
(SSH-2)
1990-logu álggus ledje moadde Ákŋoluovtta skuvlla váhnenpára sávvan sámegieloahpahusa mánáidasaset, geat dalle ledje smávvadásis. Dattetge fertejedje dát oahppit vázzit olles vuođđoskuvlla almmá sámegieloahpahusa haga.
Lei leamaš veahá sámegieloahpahus guovtti áigodagas, 1990-logu gaskkamuttus ja 2003-2005, guvttin oahpaheddjiin. ... Sudnos lei sámegiella eatnigiellan, muhto ii makkárge oahppu bargat sámegieloahpaheaddjin. ... Goappašagat fárriiga eret suohkanis oalle oanehis áiggi das maŋŋil go sámegieloahpahus lei álggahuvvon.
 | Goahteluovtta skuvlla sámegieloahppit spellet «leavgaspeallu».. Gurut bealde: Susanne Hansen, Inger Lise Pedersen, Benedikte Gamst og Thomas Hansen. (Govva: Svein Lund) |
... Sáhttá leat váttis háhkat sámegieloahpaheddjiid suohkaniidda dego Ákŋoluokta, muhto ferten dadjat ahte ii suohkan gal lean nu ollu rahčan ge dainna. Moatti háve lei almmuhuvvon sullii 20 % virgi sámegieloahpaheaddjin. Muhto dainna ii oktage sáhte eallit ii ge dieđusge oktage ohcan. Bessen gullat ahte muhtin eará skuvlla oahpaheaddjit ledje váidalan go skuvla ii dahkan eambbo háhkat sámegieloahpaheaddji. Ledje cealkán ahte sin mielas skuvllas lei lágalaš geatnegasvuohta, ja sáhttá áššáskuhttot go ii addán sámegielfálaldaga vaikko váhnemat gáibidedje dan. (SSH3)
1980-logu loahpageahčen oččodišgohte Ruŋggu váhnemat duođas buoret skuvlafálaldaga sámi ohppiide. Vuos álggahuvvui oahpahus sámegielas nubbingiellan. Váhnemat eai dattege duhtan dasa. Sii gáibidedje sierra skuvlla Ruŋgui, juogo giliskuvlan dehe ahte Romssa sámeskuvla ásahuvvui dohko. Dat lei dassážii holten gaskaboddosaš visttiin Málatvuomis, muhto váhnemiid áigumuššan lei ođđa visti. Sihke sámi váhnemat ja Loabága suohkan áŋgirišgohte dan nammii ahte skuvla sirdošii Ruŋgui dehe Ruŋgogierragii. Mearriduvvui goitge hukset sámeskuvlla Málatvuopmái, ii oktage váhnen háliidan sáddet mánáidis internáhttii. Váhnemat gáibidedje dál vuosttažettiin giliskuvlla Ruŋgui. Jos dat ii menestuvvan, sihte sii sierra luohkáid guovddášskuvlii, doppe galge sámi mánát oažžut oahpahusa sámegielas ja sámegillii.
 | Hearva maid Loabága sámeskuvlla oahppit leat duddjon. (Govva: Svein Lund) |
1992:s bivde 1.-4. luohkáid mánáid váhnemat oahpahusa sámegielas ja sámegillii. Suohkana skuvlahoavda Johan Lyngstad lei mielas ohcamii ja barggai dain maid son sáhtii vai skuvla galggašii álggahuvvot. Skuvlastivra guorrasii skuvlahoavdda evttohussii. Ovdagoddi baicca gal ii mieđihan dasa, dat evttohedje hilgut ohcama áibbas, dainna čilgehusain ahte Loabát ii gullan sámegiela hálddašanguvlui, ja ohppiin danne ii leat riekti oažžut sámegiel oahpahusa. Suohkanstivrra eanetlogu mielas lei dat badjelmearálaš evttohus, ja sii mearridedje belohatčovdosa: «Suohkanstivra vuhtiiváldá skuvlastivrra mearrádusa álggahit sámegieloahpahusa geahččalanprošeavttain. Deattuhit goitge ahte suohkana guhkesáiggebušeahtas ii leat biddjon ruhta dakkár oahpahussii guhkit go geahččalanáigodahkii.» Dan eai gal váhnemat sáhttán dohkkehit ja sii sáddejedje suhtuin čállon reivve suohkanstivrii, ja loahpahe reivve ná:
«Jos suohkanstivra ii rievdat mearrádusas, de áigut mii váhnemat bargat čuovvovaččat:
– Biehttalit sáddemis mánáideamet skuvlii – daid váikkuhusaiguin maid dat dagahivččii
– Gáibidit sierra skuvlla/skuvlabiire
– Lágastit».
Suohkanstivra ii rievdadan mearrádusas, muhto lei garrasit várrejuvvon: galge heaitit hupmamis geahččalemiid birra. Váhnemat eai áigon goassege dohkkehit earágo bistevaš fálaldaga. Dakka dan čavčča álggahuvvui vuosttaš sámegielluohkká. (SSH3)
Dát ledje njeallje ovdamearkka, suohkaniin main váhnemat loahpaloahpas leat nagodan oaččohit sámegieloahpahusa mánáide. Barggadettiin sámi skuvlahistorjjáin mii leat gullan máŋga sullásaš muitalusa. Dasa lassin leat suohkanat, main váhnemat leat geahččalan, muhto eai oba nagodan oažžut sámegieloahpahusa. Min dieđu mielde ii leat vel leamaš oktage diggeášši mas váhnemat leat áššáskuhttán suohkana rihkkumis oahpahuslága go oahppit eai leat ožžon vuoigatvuođaset.
1. artihkal: Manne sámi skuvlahistorjá?
2. artihkal: Diehtemeahttunvuohta loahpa haga
3. artihkal: Lullioahpaheddjiid deaivadeapmi sámegielain
4. artihkal: Sámegiela álgooahpu álgu
5. artihkal: Boazodoallooahpu álgu
6. artihkal: Sámi fidnooahpus dáža fidnooahppun
7. artihkal: Rahčan sámi gymnása ovddas
8. artihkal: Dárogielat sámiid skuvlavásáhusat
9. artihkal: Vuosteháhku sámegillii ja kultuvrii
10. artihkal: Amas máilbmi
11. artihkal: Sámi oahpaheddjiid birra
12. artihkal: Internáhttaeallin
13. artihkal: Sámi oahppit givssiduvvon
14. artihkal: Sámi sisdoallu oahpahusas
15. artihkal: Oahppi dulkan
16. artihkal: Mo mánát heite sámásteames
17. artihkal: Ipmil ii ipmir sámegiela
18. artihkal: Dáruiduhttiid oaivilat
19. artihkal: Girkoolbmot bealuštit sámegiela
20. artihkal: Sámi oahpaheaddjit dološ áiggis
21. artihkal: Internáhttaeallin dološ áiggis
22. artihkal: Sámi oahppit erenoamášskuvllain
23. artihkal: Váhnemiid rahčan sámegieloahpu várás
24. artihkal: Vuosteháhku ja jávkan
25. artihkal: Skuvla soađi áigge
26. artihkal: Ođđasishuksen ja bráhkkaskuvllat
27. artihkal: Oahppoplánat - dáruiduhttimii ja sámi skuvlla várás
28. artihkal: Stuora oahppoplánariidu
Sámi skuvlahistorjá 1
Sámi skuvlahistorjá 2
Sámi skuvlahistorjá 3
Sámi skuvlahistorjá 4
Sámi skuvlahistorjá 5
Sámi skuvlahistorjjá váldosiidu
