På norskArtihkal girjjis Sámi skuvlahistorjá 3
 Fugl Fønix |
Loabágis gávdnat sámi skuvlahistorjjá bákčaseamos osiid. Eanet go gostege eará báikkis leat guovllu sápmelaččat gillán badjelgeahččama, soaibmama ja leat birgen hejot skuvllas. «Muhtunlágán veadjemeahttunvuođa dialektihkka lea leamaš Romssa fylkka riddo- ja siseatnansápmelaččaid dovdomearkan. Veadjemeahttun danne go sin dilálašvuohta unnitlohkun lea dušše merkestuvvon servodaga heajos namain. Sii leat eallán dakkár dilálašvuođas mas iešdovddu kriteriat leat rievdan heajos birgejumi ja servodagas vuoittahallama kriterian. Muhtun dán unnitlohkui gullevaš olbmuide lea skuvllas ja servodagas lihkostuvvan leamaš dat seamma go ahte beassat eret iežaset álbmoga vuorbbis – beassat eret historjjásteaset." Nu muitala Øivind Haaland dan dili mas Romssa fylkka sápmelaččat ledje dalle go son bođii Loabágii 1970-logus. Goitge vásihii son moatti jagis juo vuđolaš rievdadusaid álggu: «Veadjemeahttunvuohta dáhpáhuvai. Čuođi jagi dáruiduhttima maŋŋil boltasii Ruŋggu álbmot fáhkkestaga eret gunaid siste dego Føniks-loddi, gárvodan ođđaáigásaš dovdomearkkaiguin čázehiid ja gávtti sadjái. Sii gáibidišgohte vuoigatvuođaideaset healkkehan suohkanis, jos juo ii leažžan ráttástuvvan.» [1] Ii galli sajis leat leamaš dakkár árja sámi oahpahusa dihte, muhto ii galli báikkis leat leamaš dakkár guhkes gaska mihttomeriin ja das maid leat buvttihan. |
Loabátvuonas Lulli-Romssas leat orron sápmelaččat ja dáččat vikiŋggaid áiggi rájes. Loabága olmmošlohku, mii lei lagabui 2000 maŋŋelaš soađi, lea njiedjan sakka, ja 2006:s leat doppe sullii 1050 ássi. Doppe ledje 1900-logu álggus goasii 300 oahppi, ja čuohtelogu loahpageahčen jur badjelaš 100.
Skuvllat leat miššondoaimmaid rájes maid Thomas von Westen jođihii.1743:s gohčodii miššovdna golbma sámi joavkku dánin: «Norgga badjesápmelaččat», «dálusápmelaččat» ja «nuortasápmelaččat». «Dálusápmelaččat» «atne láigoeatnama sisvuonain ja elle nu go eará boanddat», «nuortasápmelaččain» «lei ruoktu Ruoŧas, muhto orro ealuideasetguin Norgga bealde geasset», aistton Arthur Broxa. Son muitala vel ahte Thomas von Westena áigge doaimmahuvvui miššonbargu dáid joavkkuid gaskkas, muhto 1700-logu gaskkamuttus eai šat muitán «nuortasápmelaččaid».
«Astafeardda dáččaid gaskkas ii vuhtto makkárge organiserejuvvon skuvladoaibma nu áigá go 1740–50 loguin. ... Dat guokte skuvlavistti maid birra dieđáhusas muitaluvvo, ledje huksejuvvon von Westena áigge, nubbi Gállii Rivttágis ja nubbi Skoarrojohkii Siellagis. Von Westen lei ieš johtán daid giliid čađa 1722:s, ja Siellaga sápmelaččaid gaskkas lei son oaidnán «buot bahámus báhkinvuođa, eahpeoskku ja iešguđetlágán jáhkuid».[3] Vai dát dilli buorránivččii, mearriduvvui dalle maiddái ahte miššovdna galggai hukset «Čoakkánviesu, dego girkoža» Evrii, ja von Westen ráhkadii ieš šiehtadusa sápmelaččaiguin geat galge dahkat vistti. Dan kapealla birra ii šat gullo mihkkege maŋŋil, nu ii leat diehtu šattai go dat obage dahkkot.»
Ránáidsullo girkogirjji skuvlačállosiin gávdno ee. dát 20.02.1745: «... láidestin Siellaga sámi olbmuid Ivvárstáda girkui, Ipmila bálvalusaide mearrádussan. ... Seamma beaivvi celkojedje Roaba sápmelaččat, Rivttága ja Loabága sápmelaččat doalvut mánáideaset Rivttága skuvlavistái ...»
1700-logu maŋit oasis ferte leat skuvlahoidu dahkkon čorgadeabbon, ja 1807:s čohkkejuvvui Astafeardda «Skuvlalágideddjiid olmmošlohku». Čállosis mii čállui boares teavstta mielde1984:s muitaluvvo ahte dasa gullet «Siellat, siskkit Rivttát oktan lulábeliin ja Roaba ja vel Áttira fávllibealli ja Loabága olggumus sámi ássanbáikkit.» Das lea «Sápmelaččaid olmmošlohku» čállon sierra ja juhkkojuvvon suohkaniid mielde. Loabága bokte leat namuhuvvon 56 persovnna, juohkásan 5 dállui dehe gillái.
«Dálusápmelaččat» jávke 1800-logus dáčča guollebivdi álbmoga sisa, nu ahte ollugiin dan álbmogis mii dál orru dán rittus, lea seahkálas duogáš, muhto sii atnet iežaset áinnas dáččan.
«Nuortasápmelaččat» bisánedje eanas dáluide Ruŋgui ja Ruŋgogierragii, 1700-logu loahpageažis ja miehtá 1800-logu. Sivvan dasa go heite boazodoaluin leat maŋŋil deattuhuvvon heajos jagit ja boazovigit, muhto boazonákkisvuohta Ruoŧas dáidá maiddái váikkuhan sakka. Dat nákkisvuohta šattai rájiid giddema geažil, álggos go Suoma ja Norgga gaskasaš ráji gidden heađuštii johtima, dasto Ruoŧa ja Suoma gaskasaš ráji giddema geažil. Dasa lassin vel dađistaga eanet dáččat bisánedje daid geasseorohagaide ja Sis-Romssa johtolagaide. Eiseválddit bealuštedje eanadolliid jos dat šadde vuostálaga boazodoaluin.
Dat maŋemusat geat johte Gielas orohahkii, heite dakka maŋŋel 1910. Doppe šattai boazodoallu fas easka go Guovdageainnu boazosápmelaččat johte dohko 1960-logus ja ásse Ruŋgogierragii.
Álgoássama rájes lea Ruŋgu leamaš sámi gilli, doppe eai leat orron eanet go moadde dáčča. Vaikko suohkanguovddáš Deannja lea ge das lahka, de šattai Ruŋgu hui sierra, eai ge «vággilaččat» náitaladdagoahtán vuotnagátti ássiiguin ovdal jagi 2000 birrasiin.
 | Sámit Ruŋggus orrot oalle čoahkis. Dáppe lei gal uhcán eanan guđege dállui dalle go buohkat geahččaledje birget eanandoalus. (Govva: Svein Lund) |
Muitaluvvo jahkečuohtemolsuma áigge go Loabágis ledje njeallje oahpaheaddji, sis lei ovddasvástádus gávcci skuvlabiirii. Dain ledje njealji biirres sierra skuvlaviessu, dat earát láigohedje lanjaid. Ruŋgui Leaibenjárgii ceggejuvvui sierra skuvlaviessu 1899:s, dat divoduvvui maŋŋil ja stuoriduvvui 1910:s. Ruŋgogiera oaččui maŋemus skuvlabiiren sierra skuvlla 1922:s.
Lea muitaluvvon ahte Nils Nekkusen, r.1824:s, lei vuosttaš ruŋgolaš gii máhtii lohkat dárogiela albmáláhkái. Vuosttaš dihtosis sámegielat oahpaheaddji lei Anders Larsen, son lei 1856 rájes gitta 1868 rádjái «Ivvárstáda vuona siskkit giliid sámi mánáid» vuorrooahpaheaddjin, sus ledje 60 máná 7 johtinoasis. Okta dain osiin lei Ruŋgu («Spansdalsmark»). Larsen lei Rivttága sápmelaš ja lei vázzán oahpaheaddjiskuvlla Romssa gávpogis. Buot orru čujuheamen dan guvlui ahte son oahpahii sámegillii.
Maŋŋel Fredriksena heite oalát sámegielat oahpaheddjiiguin. 1942 rádjái ledje Ruŋggu skuvllas oahppan oahpaheaddjit, muhto dan rájes dušše sadjásaš oahpaheaddjit dassážii go skuvla heaittihuvvui 1951:s.
 | Ruŋggu mánát Leaibenjárgga skuvlla boardagis miessemánu 17.b. 1934. O.b.: Kåre Thomassen, Johan Johnsen, Ludvik Johnsen, Andor Henriksen, Hildrum Larsen, Agnar Andersen, Emil Fossli, Lindberg Pedersen, Nils Andersen, Harald Johnsen, Jens Johnsen, John Nymo, Toralf Larsen, Konstanse Nymo, Alvilde Johansen, Asbjørg Thomassen, Johanna Andersen, Nelly Johnsen, Klarise Heimly, Nilda Andersen, Signe Fossli, Lilly Nordgård, Sigrid Olderbakk. (Gova luoikan Ruŋggu historjásearvi) |
1948:s Loabága skuvlastivra mearridii, guovttis jienasteigga vuostá, hukset skuvlla Dennjii «buot suohkana mánáid váste». Vuosttaš visti gárvánii 1950:s, ja maŋŋil lasihuvvojedje vel ossodagat gitta 1960 rádjái. 50-logus heaittihuvvojedje dat eará skuvllat, go juo lei sadji dan ođđa guovddáš skuvllas, masa joatkkaoahppu maiddái biddjui. Go Ruŋgogierraga skuvla heaittihuvvui 1961:s, de bázii vel dušše geainnohis gillái Evrii sierra skuvla, ja dat lei báhcán maŋemus giliskuvlan go heaittihuvvui 1972:s.
Skuvllaid čohkkemii ii lean garra vuosteháhku, buot skuvlabiirriin lei eanetlohku mielas dasa. Ruŋggus gal ledje iešguđetlágan oaivilat, muhtumat háliidedje doalahit sierra skuvlla, muhto eanetlohku oaivvildii buorebun ohppiide go besse ovttastallat eará ohppiiguin ja searvat dáčča stuoraservodahkii. Dasa dáiddii váikkuhan dat nai go skuvllas ii lean guhkes áigái leamaš oahppan oahpaheaddji. Skuvla lei doaibman giliviessun nai, eai ge sii lean várra doivon ribahit dan oktanaga skuvllain. Viessu gaikkoduvvui ja sirdui Dennjii gos dat šattai oahpaheddjiide orrunviessun. Ja giliviesu ruŋgolaččat eai ožžon ovdal go 30 jagi maŋŋil.
Go 9-jagi skuvla galggai ásahuvvot, de šattai dat ovddemusat vuosttaš lávkin čohkkemii. 1969 rájes fertejedje 8. ja 9. luohkát vázzit Vuotnasiiddas Siellagis, muhto ii lean gal guhká, ja 1972 rájes ledje buot 9 jahkeceahki čoahkis Deanjas.
Leastádialaš osku, mii sullii 1850 rájes juo ássagođii suohkana álbmoga lusa, šattai dego dorvun ja guovddážin, muhto šattai maiddái dego vel oktan áidin dan nuppi álbmoga vuostá. 1950 olmmošlohkamis gávdnoje sámegielat ruovttut 12 suohkanis Romssa fylkkas. (Lohku lea várra mihá eanet). 1956 Sámelávdegoddi čálii reivve suohkaniidda ja siđai daid čilget mot ohppiid gielladilli lei. Dušše 4 suohkana vástidedje, Loabát gulai daidda mat eai vástidan. 50- ja 60-loguin ii dovdon mastege ahte suohkan beroštivččii diđoštit leat go sis sámegielat ássit.
Lei dábálaš ahte oahpaheaddjit njulgestaga vuolláne Ruŋggu mánáid dáfus. Ruŋggu mánáin ii vurdojuvvon nu ollu, eai sis gažadan leavssuid, dat besse stoahkat gihtain dan botta go earát ohppe loguid ja bustávaid.
Go olmmoš jearrá ruŋgolaččain mot hárdin dáhpáhuvai skuvllas, de sáhttá leat váttis oažžut čielga ovdamearkkaid, soaitá hui olu dan geažil go ollugat leat geahččalan vajálduhttit dan áiggi. Dá goitge lea okta ovdamearka: Rektor lei váldán jietnabáddái go boares ruŋgolaš áhkku hupmá básdárogillii. Oahpaheaddji bijai báddečuojanasa muhtun oahppi beavddi ala ja čuojahii jietnabátti olles luohkkái, ieš boagustii.
Okta sis gii lei oahppin 60-logus dadjá oanehaččat ná skuvlaáiggis oktiibuot: – Buot skuvlajagit ledje beaivválaš gižži. Imaš gal go guhtege mis lea šaddan albma olmmožin. Ollugat eai gal leat vigiid haga, ollugiin sis lea billahuvvan iešdovdu ja psyhkalaš sivat eallinahkái.
Baicca ledje olles 96 % ohppiin Ruŋggus eret miellalági váttisvuođat skuvllas. «Iskkadeami mielde ruŋggolaš mánáin lei dakkár iešvuođa dovdu skuvllas man dovdomearkan lei eahpesihkarvuohta ja julmmuhis jávohisvuohta earáid searvvis, ja sivalašvuođa dovdu go eai lean máhttán albma meahtaliid ja váttisvuođa obalohkái meahtaliid dáfus.» [5]
Dan iskkadeami vuođul čálii Haaland váldodutkkusčállosa pedagogihkas[6], mas celkkii loahppaboahtun ahte dás ii lean vuosttažettiin hupmu návccahis ohppiid birra, muhto ahte váttisvuođat vulge «gielas ja kultuvrras». Son čuoččuhii maiddái ahte ohppiid mielas eai orron leamen sis ja skuvllas oktasaš árvvut ja beroštusat.
Haaland válddahallá dábálaš oainnu Ruŋggu ohppiid birra ná: «..dávjjimus ja ovddemus čilgehus skuvlaolbmuid beales Ruŋggu ohppiid heajos skuvlaboađuid dáfus lea ahte dat lea muhtunlágan sogalaš jierpmehisvuohta. Čilgehussan dasa lei eanas dat ahte vákki olbmot ledje náitaladdan aivve gaskaneaset ja ahte dat lei sámi álbmot. ... Oahpaheddjiin, ollugat sis ledje riegádan ja bajásšaddan Loabágis, ledje rievtti mielde hui dievas dieđut vákki álbmoga birra. Dat dieđut ledje jávkan imašlaččat eai ge lean biddjon čilgehussan skuvlla pedagogalaš dilálašvuođaide.»
Váldodutkosisttis árvvoštalai Haaland Ruŋggu dili ja sámi ja dáčča ohppiid ovttastallama skuvllas dan dili olis mii sápmelaččain lei Norggas muđui, ja dan dili olis mii lei eará unnitloguin máilmmis. Son celkkii loahppacealkkan ahte «Almmolaš áigumušaidis ja mihtuidis ektui ii doaimma skuvlla oahpahus obanassiige ruŋgolaš ohppiide. ... Skuvllas orru leamen heajos váikkuhus dáid ohppiid persovdnaovdáneapmái.» Sivva ii lean gusto ohppiin, baicca skuvlafálaldagas.
Vuosttažettiin goit sáhtte álggahit muhtun doaimmaid maiguin heivehivčče oahpahusa sámi mánáide. Ovddemus galge nannet dárogieloahpahusa juogidettiin luohkáid vuosttaš ja nuppi jagi goabbat sadjái ja nu juolludit eanet áiggi sidjiide geat dárbbašedje oahppat eanet sániid. Skuvlastivra bivddii de eanet oahpahusdiimmuid danne go sis ledje guovttegielat oahppit, muhto skuvladirektevra hilggui sin ohcama. Dan sadjái baicca ožžo ruđa «erenoamáš doaimmaide doaimmashehttejuvvon ovdaskuvlamánáide». Suohkan válddii vuostá ruđaid, ii jietnadallan dan birra ja geavahii daid dan luohkkájuohkimii maid háliidedje.
Nordlys-aviissas čállojedje moanat čállosat Ruŋggu birra ja jearahallamis 13.12.1979 cealká Tor Ivar Andersen[7]: «Loabága guovddášskuvllas lea čađat leamaš Ruŋggu mánáid givssideapmi, vaikko ovdal lei gal vel vearrát go dál. Dát givssideapmi vuolgá dain guottuin mat Loabága álbmogis muđui leat Ruŋggu sámi álbmogii. Mun gal čuoččuhan ahte daid guottuid eat dovdda dušše ohppiid gaskka, muhto maiddái oahppi ja oahpaheaddji gaskka. Dat dagaha dakkáriid go ahte «Ruŋggu čivggaide gal dahká ovtta.» Sii eai ieža oba soaitte ge oaidnit ja áibbas ipmirdit iežaset guottuid, muhto mii ruŋgolaččat gal diehtit ahte dakkár guottut sis leat.»
Dan seamma aviissas leat jearahallan rektora Terje Karlsena. Son cealká ahte «Ii okta ge givssit ohppiid Loabága guovddášskuvllas dál, eai Ruŋggu mánáid dehe earáid». Ja son joatká: «Mu ipmárdusa mielde lea gal Ruŋgu hui iehčanas biras, vel eanet go eará sámi birrasat maid dieđán. Doaivvun baicca go mánát sirdet guovddášskuvlii de luovvana dát sierastallan, ja ruŋgolaččat fertejit dál geahččalit heivehit iežaset stuoraservodahkii.»
Mii siteret ain Nordlys- aviissa čállosis: «Rektor Karlsen lohká gollan guhkes áiggi ovdal go son fuomášii ahte vákkis gusto lei guovttegielalašvuohta. – Mu mielas orro dego čiegadeame dan. Dál fertet jearrat man muddui dat giella lea ealli giella ja dakkár gulahallanvuohki mas leat valjit sánit ja dadjanvuogit. Dat mearrida lea go giella bisuhanveara. Lea maiddái stuora erohus iežaset iešvuođa doalaheamis ja áibbas sierran doalaheamis, deattuha Karlsen. Son máhcaha čuoččuhusaid ahte oahpaheddjiin mahkáš livččii badjelgeahččanvuohta Ruŋggu ohppiide. – Dakkár oaiviliidda in gal guorras. Ii dat ge leat duohta ahte mii lovssu váste álggahit veahkkeoahpahusa daidda ohppiide. Dakkárat eai dáhpáhuva almmá PPD-bálvalusa oktavuođa haga, mii lea ráđđeaddi orgána, ja almmá siva haga. Obbalaččat gal dagaha guovttegielatvuohta váttisvuođaid.»
Ášši šattai dan muddui ahte skuvlastivra mearridii máhcahit Haalanda čuoččuhusaid, ja sihke skuvlahoavda ja oahpaheddjiid searvi áiggui guoddalit su. Ii lean ge eará vuordit ahte oahpaheddjiid searvvis lei dakkár oaivil danne go eanas oahpaheaddjit oktan rektoriin, bearráigehččiin ja skuvlahoavddain cakkastedje vuostá duostun láhkái go áššin šadde ruŋgulaš ohppiid váttisvuođat sin skuvllas. Eanas oahppit ledje ieža Loabágis eret ja ledje gaccahuvvon dakkár guottuiguin mat dalle ledje dábálaččat ruŋgolaččaid vuostá. Dađi mielde go ruŋgolaččat muitalit, de fitne oahpaheaddjit hui hárve sin ruovttuin, ja doppe váhnemat manne hárve váhnenčoahkkimiidda. Dat dagahii heajos oktavuođa, ja oahpaheaddjit dihte unnán vákki dilálašvuođaid birra.
Nu gieskat go 1979:s celkkii oahpahusbearráigeahčči: «Vaikko ollugiin lea ge guovttegielat duogáš, de doaibmá oahpahusvuogádat bures. Dat vuolgá das go dušše boarrásepmosat Ruŋggus atnet sámegielsániid, ja dušše hui hárve.»/i> [8] Ruŋgolaččat ovttatmanu máhcahedje dán cealkaga, sii dadje ahte dat čájehii man unnán skuvlla olbmot dihte dilálašvuođaid birra.
Ii oktage oahpaheddjiin bealuštan Haalanda čállosa, muhtumat sis baicca fallehedje dan oktan beaškasiin: «Dán dáfus lea imašlaš jurddašit ahte psykologa ja erenoamášpedagoga sáhttá vuolggahit nu ollu bahávuođa gillái.»/i> [9]
Eaktodáhtolaš bargonávccaid dovdomearkan lei ahte gili olbmot ásahedje giliviessosearvvi ja barge ieža vuođđobarggu, juolgemuvrra, čázi ja duolvačáhcegolggahaga. Dasto sii ohce suohkanis ja stádas ruhtaveahki ollašuhttit huksema.
Obalohkái lei dáččain ja rivguin dego vierrun hilgut dehe eahpidit sámiid čuoččuhusaid hárdima ja givssideami dáfus. Dakkár moaitagiid máhcahedje dáččat dainna ákkain ahte sii eai ane daid duohtan. Nu lei ovdamearkka dihte dábálaš dustet daid ollu muitalusaid mot dáččamánát meannudedje sámi mielohppiideasetguin. Dat mot sii vuostáiválde Haalanda dutkosiid gullá maiddái dakkár vugiide. Nuppe dáfus ii leat sámi birrasiin ge leamaš dušše miehtemiella dakkár čállosiidda aviissain ja girjjiin main muitaluvvui sápmelaččaid badjelgeahččama ja geafivuođa birra.
 |
4-9-prošeavttas Ruŋggu giliviesus 1983 skábmamánu. Oahpaheaddji Berit Johnsen mánáiguin Ann-Britt Henriksen, Nina Overgård, Roy-Hugo Andersen, Kent-Arne Johnsen og Kai-Einar Henriksen. (Gova luoikan Ruŋggu historjásearvi) |
Ruŋggus ásahuvvui prošeakta dan ođđa gilivissui. Oahpaheaddji, ovdaskuvlaoahpaheaddji ja veahkkebargi biddjojedje virggiide. Erenoamáš Ruŋgui lei ahte doppe galge bargat gili sámi kultuvrrain. Lei nuo ja ná guđe muddui dat ollašuvai, danne go eai gallis dain virgáibiddjojuvvon olbmuin diehtán nu ollu dan birra. Eatnasat geat barge prošeavttain, ledje boahtán eará báikkiin, eai ge gallis máhttán sámegiela. 4-9-jahkásaččaid prošeakta bisttii 1989 rádjái, de álggahuvvui baicca sámi mánáidgárdi daidda lanjaide. Maiddái mánáidgárddis čuožžiledje dat ovddeš váttisvuođat: oažžut sámegielat fágaolbmuid virggiide.
1980:s ásahuvvui sámegiella eaktodáhtolaš fágan 4. luohká rájes. Penšunerejuvvon báhppa Asbjørn Flokkmann dat válddii badjelasas sámegiela oahpahusa. Go son heittii muhtun jagiid maŋŋil, nogai dat fálaldat.
1980-logu loahpageahčen oččodišgohte Ruŋggu váhnemat duođas buoret skuvlafálaldaga sámi ohppiide. Vuos álggahuvvui oahpahus sámegielas nubbingiellan. Váhnemat eai dattege duhtan dasa. Sii gáibidedje sierra skuvlla Ruŋgui, juogo giliskuvlan dehe ahte Romssa sámeskuvla ásahuvvui dohko. Dat lei dassážii holten gaskaboddosaš visttiin Málatvuomis, muhto váhnemiid áigumuššan lei ođđa visti. Sihke sámi váhnemat ja Loabága suohkan áŋgirišgohte dan nammii ahte skuvla sirdošii Ruŋgui dehe Ruŋgogierragii. Mearriduvvui goitge hukset sámeskuvlla Málatvuopmái, ii oktage váhnen háliidan sáddet mánáidis internáhttii. Váhnemat gáibidedje dál vuosttažettiin giliskuvlla Ruŋgui. Jos dat ii menestuvvan, sihte sii sierra luohkáid guovddášskuvlii, gos galge sámi mánát oažžut oahpahusa sámegielas ja sámegillii.
1992:s bivde 1.-4. luohkáid mánáid váhnemat oahpahusa sámegielas ja sámegillii. Suohkana skuvlahoavda Johan Lyngstad lei mielas ohcamii ja barggai dan maid son sáhtii vai skuvla galggašii álggahuvvot. Skuvlastivra guorrasii skuvlahoavdda evttohussii. Ovdagoddi baicca gal ii mieđihan dasa, dat evttohedje hilgut ohcama áibbas, dainna čilgehusain ahte Loabát ii gullan sámegiela hálddašanguvlui, ja ohppiin danne ii leat riekti oažžut sámegiel oahpahusa. Suohkanstivrra eanetlogu mielas lei dat badjelmearálaš evttohus, ja sii mearridedje belohatčovdosa: «Suohkanstivra vuhtiiváldá skuvlastivrra mearrádusa álggahit sámegieloahpahusa geahččalanprošeavttain. Deattuhit goitge ahte suohkana guhkesáiggebušeahtas ii leat biddjon ruhta dakkár oahpahussii guhkit go geahččalanáigodahkii.» Dan eai gal váhnemat sáhttán dohkkehit ja sii sáddejedje suhtuin čállon reivve suohkanstivrii, ja loahpahe reivve ná:
«Jos suohkanstivra ii rievdat mearrádusas, de áigut mii váhnemat bargat čuovvovaččat:
– Biehttalit sáddemis mánáideamet skuvlii – daid váikkuhusaiguin maid dat dagahivččii
– Gáibidit sierra skuvlla/skuvlabiirre
– Lágastit».
Suohkanstivra ii rievdadan mearrádusas, muhto lei garrasit várrejuvvon: galge heaitit hupmamis geahččalemiid birra. Váhnemat eai áigon goassege dohkkehit earágo bistevaš fálaldaga. Dakka dan čavčča álggahuvvui vuosttaš sámegielluohkká.
 |
Karen Inga Eira lei vuosttáš oahpaheaddji dalle go sierra sámegielluohkát álggahuvvojedje 1992:s. Son lea govvejuvvon 2005:s.
|
Karen Inga Eira oaččui álggu rájes áibbas okto sámegielluohká ovddasvástádusa. Son lei 21-jahkásaš ja lei ovdal aiddo jur geahččalan bargat oahpaheaddjin. Álgobáliid ledje sus sakka eanet oahpahusdiimmut go 100 % virggis galget leat. Sutnje dieđihuvvui ahte buot galggai sámegillii, muhto fuomášii oalle fargga ahte dat ii doaibman. Eanas oahppit eai hupman sámegiela, ja ollugat eai báljo ipmirdan dan. Go oahpahus ii doaibman nu go galggai, de lei álki váhnemiidda sivahallagoahtit oahpaheaddji.
Lei čielggas ahte jos dát geahččaleapmi galggai lihkostuvvat, de ferteje sii oažžut olggobealde veahki. Muhtun váhnemat dovde Asbjørg Skådena, guhte lei Skániid sámegieloahpaheaddji. Son válddii badjelasas bagadallandoaimma. Okta vuosttaš áššiin maid fertii bargat, lei ságastallat váhnemiiguin man váttis dillái oahpaheaddji lei šaddan, vai sii eai šat sivahalaše su. De son rábidii oahpaheaddjái bargoáiggi buhtadusa dan ovddas go oahpahii sámegillii, dakkár riekti lei sus dalle danne go váilo sámegiel oahpponeavvut. Sverre Eriksen biddjui oahpaheaddjin 5 diibmui ja veahkkebargin 12 diibmui vahkkui. Son lei sámegielat, kárášjohkalaš ja orui Ruŋggus. Dainna lágiin besse sii ráhkadit dan guovtti oahpaheaddji gaskasaš doaibmanjuogu. Nubbi dušše sámástii, ja dat nubbi dárostii maiddái. Dat vuohki doaimmai moadde jagi belohahkii, muhto de šattai váttisin čuovvut plána, ee. ollu jávkama geažil ja go oahpaheaddjit molsašuvve. Nubbe eará hástalus lei oahpponeavvovátni. Eai gávdnon oahpponeavvut mat heivejedje dan lágan oahpahussii. Oahpaheaddji fertii ráhkadit measta visot ieš.
Dađi mielde go oahppit šadde boarráseabbon ja ođđa oahppit álge, juhkkojuvvui luohkká guovtte sadjái, ja loahpas golmma sadjái. De dárbbašedje sii eanet guovttegielat oahpaheddjiid, muhto dat eai lean de ge vel dušše dohppet. Sámegielluohkát leat danne guhkes áigodagaid ferten birget oahpaheddjiin mii juogo máhtii hejot sámegiela dehe mas ii lean oahpaheaddjioahppu. Easka go lei gollan 3 jagi, de ožžo sii sámegielat oahppan oahpaheaddji, Magne Einejord, guhte lei Skániin eret. Son barggai Loabágis 1995 rájes gitta dassážii go šattai penšunistan 2001:s. Vel moadde eará sámegielat oahpaheaddji leat bargan doppe dan áigodagas.
Dasto bohte dohko oahpaheaddjin eanet sápmelaččat geat ledje Ruŋggus eret dehe Ruŋgogierragis. Sis lei gal dohkálaš oahpaheaddjioahppu, muhto sámegielmáhttu lei nuo ja ná. Ii oktage sis lean ollásit sámegielat. Sii biddjoje goitge virggiide, eai ge lean geatnegasat oahppat eanet sámegiela. Nu šattai dárogiella ovddemus giellan dehe áibbas áidna oahpahusgiellan buot diimmuin earret go sámegieldiimmuin.
 |  |
Loabága sámeskuvla lea boares, muhto ođasmahtton viessu. |
– mii lea juste "dároskuvlla" balddas |
Guovvamánu 8.b. 2000:s rahppui Sámeskuvla albma ávvodoaluiguin, muhto soapmásat leat beasahallan moaitagiid, ja atne čovdosa heajumus čoavddusin mii lei vejolaš. Sii dadjet ahte Sámeskuvlla huksen guovddášskuvlla nuodjái lei boasttudahku, dat dagahii sámi mánáid vel bahábut soaimmahassan.
Go ledjen Loabága sámeskuvllas 2003 golggotmánus, de áicen ollu duhtameahttunvuođa mearkkaid skuvlla hárrái, sihke váhnemiid, ohppiid ja oahpaheddjiid bealis. Dá lea muhtun oassi das maid oidnen ja gullen:
[1]
Eará artihkkalat girjjis Sámi skuvlahistorjá 3
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]