På norsk
Artihkal girjjis Sámi skuvlahistorjá 6. Davvi Girji 2013.
 Tromssa sámeskuvla
|
Norggabeal sápmelaččat orrot miehtá riikka. Eanáš guovlluin sámi hálddašanguovllu olggobealde ii leat nu buorre skuvlafálaldat, vaikko oahppolága mielde galgá sámegielfálaldat juohke sámi oahppái gii dan gáibida. Muhto sis-Romssas lea sierra sámeskuvla, garrasit dáruiduhtton guovllus Málatvuomis. Lea stáhta skuvla, muhto Málatvuomi suohkan lea skuvlabargiid bargoaddi. Skuvllas lea sierra stivra. Muitalus skuvlla birra čilge várra buot eanemus man dehálaš skuvla lea dán áigge sámegiela seailluheames. Mii leat jearahallan Berit Oskal Eiras ja Anne Oskal Rørslettas, Ja de lea vel ovddeš oahppis, Anne Wuolab, gii lea čállán teavstta mii muitala internáhtaorru eallimis. |
Berit Oskal Eira: Earálágán internáhttaskuvla
 Berit Oskal Eira Diehtosiidda vuođđogeađgebidjamis Guovdageainnus 2007. Son lei dalle sámi áššiid stáhtačállin.
|
Berit Oskal Eira lea riegádan Gárasavvonis 1951:s ja lea bajásšaddán johttisápmelažžan Romssas. Son lea vázzán vuođđoskuvlla Gáranasvuonas ja Guovdageainnus, ja joatkkaskuvllaid sihke Málatvuomis, Áhkkánjárggas ja Johkamohkis. Son lea lohkan sámegiela vuođđofága Sámi allaskuvllas, ja lea váldán praktihkalaš pedagogalaš oahpu Romssa universitehtas. Eira lea bargan boazodoalus ja dujiin, ja dasa lassin lea oahpahan Tromssa sámeskuvllas duoji ja sámegiela. Son lea maid bargan iešguđetlágan bargguid Norgga Boazosápmelaččaid Riikkasearvvi ovddas. Dasa lassin son lea politihkkárin oassálastán máŋgga dehálaš barggus, nu mo nuppi Sámiid vuoigatvuođalávdegottis, Sámi parlamentáralaš ráđis ja son lei sámediggeáirras 2001–09. Son lei sámi ja unnitloguid áššiid stáhtačálli 2005-07. Eira lea maid leamaš Tromssa sámeskuvlla stivrajođiheaddji 1980- ja 90-loguin. Son orru Ruŋgogierragis Loabága suohkanis. |
– Mas bođii jurdda hukset sierra skuvlla din mánáid várás?
– Duogáš dasa lei ahte mii, min buolva, leimmet vázzán internáhtaskuvlla guhkkin eret ruovttus Mázes ja Guovdageainnus. Mii háliideimmet ahte min mánát eai galgan dárbbašit nu guhkás mátkkoštit. Váhnemat álge bidjat mánáid skuvllaide feara gosa, gos ain orro. Ledje okta ja guokte sámegielat máná juohke skuvllas. Ii lean vejolašvuohta sámegiela oažžut skuvllain ge. Ja dies dat čuožžilii dat jurdda ahte galggašii leat sierra skuvla. Nu ahte mánát ožžot sámegiela, ja maiddái nu ahte mii oažžut doalahit giela dáppe. Lea oalle váttis gos nu unnán sámegielagat orrot ovtta sajis.
Muhto dan ovdal oaččuimet maiddái skuvladirektevrras ruđaid. Mii láviimet guovtti vahku guovtti geardde jagis čohkket mánáid. Oahpaheimmet sámegiela ja veaháš kulturoahpu vel. Njeallje–vihtta jagi nie barggaimet. Láviimet láigohit feara gos, leimmet báikkálaš campingsajiin – Målselvfossenis, Møllerhaugenis dahje Haraldvollenis. Oahpaheaddjin ledje váhnemat – eai lean várra dalle oahppan oahpaheaddjit, muhto ledje dakkárat mat dal dalle dohkkehuvvoje oahpaheaddjin.
Ii lean nu álki oažžut mánáid luovus dain skuvllain gos muđui vázze, go dan botta go ledje doppe eret, de bázáhalle fas eará fágain, ahte ii lean nu ge buorre čoavddus dát.
Muhto viimmat 1983:s oaččuimet johtui skuvlla, ja de leimmet Haraldvollenis gitta 1997 čakčii. Dalle fárriimet deike, iežamet skuvlii.
– Mo lei dalle go skuvla lei boahtán johtui, muhto dis eai lean vel sierra skuvlavisttit? Mo dalle barggaidet politihkalaččat iežadet skuvlavistti fidnet?
– Na, fertiimet viidásut ain bargat ja čoahkkinastit. Dat ožžo ruđaid Haraldvollenis hukset skuvlla doppe, muhto dat lei maid gárži, eai dat lean galle oahppolanja. Muhto lei álgu. Lei liikká dárbu ođđa visttiid oažžut. Ja mii leimmet dieđusge hui movttegat go viimmat dáid oaččuimet.
– Goas dihtet don ahte duođaid šaddet ođđa skuvlavisttit?
– Na, dan in diehtán ovdal 1995:s, lei čađat dakkár cakkadeapmi, maŋideapmi. Dan rájes go mearriduvvui ahte skuvla galggai huksejuvvot, de lei Statsbygg mii visot hálddašii. Mis lei dieđusge lávdegoddi mii geahčai daid dárbbuid, dainna álggiimet hui árrat, dalle go Biret Máret Kallio lei rektor. Muđui lei skuvladirektevra, Harry Kvalvik, hui buorre olmmoš. Son lea hui olu mearkkašan midjiide. Son dat juolludii maid ruđaid daid vuosttamuš kurssaid doallat, dalle 70-logus juo.
– Don ledjet stivrajođiheaddji dalle go skuvlavisttit huksejuvvojedje. Ii lean mihkkege smávva áššiid dat – hukset skuvlla, internáhta, gievkkanviesu ja nu ain?
– Dat ii lean dieđusge, lei álggus dat ahte juolludeamit luovvanit stáhtas. Dat lei dieđusge stivrra bealis stuorimus bargu.
Ieš huksenproseassas lei min dalá rektor, Bjarne Kollstrøm, mii olu čuovvulii. Son lei erenoamáš čeahppi das. Danin ii čuohcan munnje stivrajođiheaddjin nu olu dat huksenproseassa, Bjarne ja Statsbygg dat fuolahedje dan.
 |
 |
| Bures boahttin Tromssa sámeskuvlii. (Govva: Siri Broch Johansen) |
Dás sáhttet sámegielat oahppit Tromssa fylkkas oažžut ollislaš 10-jagi skuvlla sámegillii, vuolggas mollii. (Govva: Siri Broch Johansen) |
– Internáhttaskuvla dán áigge lea viehka erenoamáš?
– Juo, skuvla lea hui buorre dán dáfus ahte lea internáhttaskuvla mas buohkat hupmet sámegiela. Mis leat leamaš dárogielat oahppit geat leat leamaš dáppe jahkebeale. Go fal eai leat beare máŋggas oktanaga, de sii maid ohppet sámegiela hupmat čielgasit jahkebeales.
Mus leat golbma máná, buohkat leat dáppe vázzán. Mun jáhkán dan ahte leat giela doalahan dán skuvlla geažil. Mun in jáhke mii livččiimet nagodan dan dahkat jus ii livčče dat skuvla. Leat ollu mánát gean nubbi váhnen lea dárogielat, mat leat dán skuvllas oahppan čielgasit sámegiela, sis ii lean giella nu nanus go bohte. Ja muđui leat maid dakkárat main leat dárogielat váhnemat, sámegielat áhkut ja ádját dušše. Dakko dáfus lea hirbmat olu mearkkašan dat skuvla.
– Ii, dat lea ollu earáid várás maiddái, erenoamážit daid maŋimuš jagiid. Leat maid Loabága suohkanis leamaš oahppit. Muhtumat leat heaitán, muhtumat ain vázzet dáppe. Sii leat dáppe orron internáhtas, ja leat olu sámegiela oahppan. Oallugat mu ránnjáid mánát leat oahppan sámegiela nu ahte ... lea hui somá! Muđui eai livčče várra máhttán nu olu, goit. Mun jáhkán jus moadde diimmu sámegiela vahkus oažžu skuvllas, dat ii leat doarvái oahppat giela. Ohppet nu jođánit dás, gos leat birra jándoriid sámegiel birrasis. Go dakkár oahppit eai leat nu oallugat ahte dárogiella vuoitá, de manná bures.
 |
Niibi maid 6. luohká oahppi Nathaniel Holan Larsen lea duddjon, 2012. Govva: Vibeke Larsen) |
– Maid olbmot lohke muđui dáppe birrasis go ná olu ruđat geavahuvvojedje dušše din jovkui?
– Na, lean mun gal dieđusge veahá gullan, muhto in jáhke mii leat earáin váldán ruđaid. Eai livčče muđui boahtán dat ruđat deike dán guvlui. Ja dáppe han leat maiddái bargosajit, ja olbmot mákset vearu suohkanii. Ja jus obbalaččat geahččat, de lea olu olbmuid birgehan ahte eai leat massán gielaset.
– Mo jáhkát livččii šaddan jus ii goassege livčče boahtán sierra skuvla? Livččiidet go dalle mánáid sádden Guovdageidnui, vai ...?
– In mun jáhke mii livččiimet gillen daid nu guhkás sáddet, gal dat lea beare guhkás. Nu mo dál dás, de lea ain olahanmuttus jus mánná riŋge, de sáhttá vuojistit ja viežžalit máná jus buohccá dahje miige geavvá.
– Naba jus livččii sámeskuvla ja mánát livčče orron ruovttus?
– Na, muhto dat orrot nu viidát, eai dat sáhtáše beaivválaččat johtit deike. Mánát leat leamaš gitta Ivgubađas, Gáranasvuonas, Bálágis, Iinnas ja muđui dás birrasiin. Áidna vejolašvuođa maid oinniimet lei mánáid čohkket. Sihke dan dáfus ahte oahpaheddjiid gávdnat, ja hukset birrasa mas mánát ožžot sihke sámegieloahpahusa ja oahpahusa sámegillii maid.
Anne Oskal Rørslett: Árbebargu
 Anne Oskal Rørslett
|
Anne Oskal Rørslett (r. 1946) lea bargan Tromssa sámeskuvllas 1985 rájes. Álggus barggai internáhtas, de vižžojuvvui skuvlii. Gearggai Romssa oahpaheaddjiallaskuvllas 1991:s, seammás go barggai oahpaheaddjin. Lea maid lohkan sámegiela vuođđofága Sámi allaskuvllas 1999:s. Barggai sámeskuvllas gitta dassážii go bázii ealáhahkii 2011:s. Rørslett lea muđui bargan bearraša boazodoalus, ja son lea fitnodaga «Jienat AS» mieleaiggát ja stivrajođiheaddji. Lea sámeskuvlla mánáidgárddi stivrajođiheaddji. Ovdal go bargagođii sámeskuvllas, de barggai máŋga jagi Boazodoallohálddahusas sihke Romssas ja Nordlánddas, ja dasto Romssa boazosápmelaččaid fylkasearvvi čállin. |
Ja de leat mii bargan daiguin duljiiguin, leat daid navildan ja osten. Ja mii leat suidnen. Mis leat nu vuogas lanjat dáppe juste dakkár bargguide. Mii čuovvut sámi oahppoplána. Dakkár doaimmat leat oassin skuvlabeaivvis.
Ja dan gal diehtit buohkat mii geat dán skuvlaservodahkii gullat, ahte jus ii leat mánáidgárdi, de ii leat šat boahtteáigi. Mánáide ferte sámegielat fálaldat ovdalgo skuvlaahkái ollejit. Ja dan geažil go mis lea mánáidgárdi, de mii leat maid ožžon nuorra gelbbolaš oahpaheddjiid deike.
Dál leat 15 oahppi skuvllas. Leat eanemus oahppit smávvaskuvllas, ja ohppiid lohku lea lassáneamen dál ovddasguvlui. Lea oadjebasvuohta go mis lea dát skuvla, iešalddis skuvla nanne identitehta. Lea dego sierra servodat stuorát servodaga siskkobealde. Málatvuomi suohkanis leat hárjánan dán skuvlii, ahte dat lea oassin suohkanis.
 |
 |
| Sámi allaskuvlla oahpaheaddjistudeanttat hárjehallamis Tromssa sámeskuvllas, 2005. (Govva: Svein Lund) |
Tromssa sámeskuvllas. (Govva: Siri Broch Johansen) |
Eai leat bidjan dárogielat olbmuid oahpaheaddjivirgái, muhto gievkkanii leat bidjan dárogielat olbmuid. Eai sii gulahala mánáiguin seammaládje, eat ge mii sáhte doalahit sámegielat birrasa go muhtumat eai ipmir sámegiela. Sii dadjet ahte eai lean sámegielat ohccit, muhto mu mielas juološe almmuhit ođđasit dalle virggiid. Dat olbmot geat leat boahtán, leat dieđusge buorit ja čeahpit, muhto jus mii galgat sámeskuvlla doalahit ja sámegiela seailluhit, de mii eat sáhte smiehttat ahte ii leat dehálaš man giela gievkkanbargit hupmet. Mu mielas lea dát ášši, mainna nuorra váhnemat fertejit bargat. Sii fertejit Sámedikki ja departemeantta bokte bargat ahte ožžot sierra stivrra mii bidjá olbmuid virggiide. Muđui balan ahte loahpas skuvla šaddá dego dáža skuvlan. Ja dalle váhnemat eai soaitte áigut šat mánáideaset bidjat deike, go smihttet ahte «dat han lea seammá, na, ožžot dáža skuvlla dalle vázzit».
Mis leat ovdal leamaš rivgooahpaheaddjit maid. Ii lean nu álkes dilli, go mis ledje iešguđetlágán oainnut nu máŋgga áššis. Ii lean ge álo nu álki čilget dahje oaidnit juste mii erohus lei, muhto vuhttui juohke áššis. Báinnii maiddái mánáid. Sáhtii bohciidit eahpesihkkarvuohta, mii njuolggadusaid galggai čuvvojuvvot – rivgooahpaheddjiid vai sámeoahpaheddjiid? Sáhtii šaddat nu ge, ahte mánát álge láhttet danin go eai lean oadjebasat.
Dán skuvllas leat gáiddusoahppit miehtá Norgga. Mis leat guokte studio, ja de vel oahpahit Skype bokte. Leat máŋga diimmu juohke beaivvi. Oktiibuot dahket birrasiid beannot virggi. Oahpaheaddjit leat juogadan gáiddusoahpahusa gaskaneaset, vai ii oktage oahpaheaddji báze dušše gáiddusoahpahusain. Sii šaddet maid muhtumin vuolgit ohppiid lusa buorebut oahpásnuvvat, testet daid ja humadit daiguin lagabui. Ovdal lávejedje oahppit maid boahtit deike moattis ain hávális, muhto maŋimuš jagiid eai leat dan dahkan. Lei dieđusge hui buorre go dáppe sáhtte finadit, muhto lei oalle gáibideaddji maid.
Mun ledjen vuosttaš gáiddusoahpahus-oahpaheaddji. Lei nubbi oahpaheaddji vel. Munnos lei okta oahppi. Moai leimme veaháš eahpesihkkarat, ja danin barggaimet guoktin, juogadeimme diimmuid. Ja mun ohcen ruđaid Sámedikkis maiguin manaime Divttasvutnii, Árranii, oahppat gáiddusoahpahusmetoda. Mii oaččuimet maid Árrana oahpaheddjiid deike oahpahit min mo galgá gáiddusoahpahusa oahpahit. Nu de álggiimet. Ja go leimmet ožžon buori oahpu, de ráhkadin fálaldaga ja sáddejin buot skuvllaide, bidjen maid min ruovttosiidui. Ja nu de álge riŋget ja diŋgot oahpahusa, ja dál oahpahit mii sihke Romssa fylkkas ja Oslos, Snåsas, Ráhkás, Isfjordas, in muitte buot báikkiid.
Mii fertet dieđusge áibbas eará oahppoplána geavahit sidjiide, go buohkat leat nubbegiellagat. Nu ahte lea olu bargu, muhto lea dehálaš oassi skuvlla doaimmas. Danin vuolgit ge juohke oahppi luhtte galledit ovdalgo álggahit oahpahusa, vai beassat iskat makkár mihttomearit juohke oahppái heivejit. Dien láhkái sihkkarastit juohke oahppái bures heivehuvvon oahpahusa.