På norsk
Artihkal girjjis Sámi skuvlahistorjá 6. Davvi Girji 2013.
 Hans J. Eriksen sámi skuvlakonferánssas Oslos, 2010.
|
Hans Johannes Andreas Eriksen lea riegádan 1936:s ja son šattai bajás Sirpmás, dalá Buolbmága gielddas. Son váccii álbmotskuvlla Buolbmágis ja Sirpmás, joatkkaskuvlla (framhaldskuvlla) Buolbmágis, álbmotallaskuvlla Kárášjogas ja oahpaheaddjiskuvlla Romssas. Maŋŋil son lea lohkan sámegiela, erenoamášpedagogihka ja ekonomalaš-hálddahuslaš jođiheami. Son lea leamaš oahpaheaddjin, rektorin, erenoamášpedagogan ja skuvlahoavdan, ja lea bargan Sámi álbmotallaskuvllas ja Kárášjoga, Mátta-Várjjaga, Deanu ja Gáivuona gielddain. Son lea leamaš Finnmárkku skuvladirektevrra konsuleantan, sámegiel jorgaleaddji stáhtahálddahusas ja Sámeradio hoavda. 1998:s manai ealáhahkii. Hans Eriksenis leat leamaš ollu doaimmat sihke almmolaš orgánain ja servviin: Kárášjoga ja Deanu gielddastivrrain, Finnmárkkus fylkkaskuvlastivrras ja fylkkadikkis, Stuoradikki várreáirrasin, Sámi oahpahusráđi. Norgga Sámeráđi ja Sámekulturlávdegotti miellahttun. 2009:s son válljejuvvui Sámediggái. Bellodatpolitihkas son lea searvan maŋŋálagaid Bargiidbellodahkii, Guovddašbellodahkii, Olgešbellodahkii ja Ovddádusbellodahkii. Son jođihii Sámi eatnansearvvi (Samenes Landsforbund) máŋga jagi. Son lea leamaš Sámi joatkkaskuvllaid stivrra miellahttun ja Davvi Girji-lágádusa stivrajođiheaddjin. |
Skuvladiimmuin mii Sirpmá mánát eat ádden nu ollu álggos. Muhto Skiippaguras ledje mánát geat áddejedje veahá dárogiela, ja de mii dušše dagaimet seamma láhkái go sii.
Eat ožžon nu ollu skuvlla dalle. Lean ožžon skuvlaeiseválddiin listtu mii muitala man ollu skuvlla lean vázzán, ja doppe čuoččui ahte lean vázzán 29 beaivvi skuvlajagi 1943/44, muhto de in ožžon skuvlla 1944/45:s, in ge 1945/46:s. Sirbmá lei okta hárve gilisiin Finnmárkkus mat eai boldojuvvon soađis, ja 1945–47 bidje kárášjotmánáid vázzit Sirpmá skuvlla. Muhto mii mánát geat leimmet Sirpmás eret eat beassan dalle vázzit skuvlla doppe. 1946/47 vázzen fas Buolbmát internáhta ja easka 1947 čavčča bessen álgit skuvlii Sirbmái. Oktiibuot vázzen sullii 4 jagi vuođđoskuvlla. Dalle go Stuoradiggi viimmat mearridii addit buhtadusa midjiide geat leimmet massán oahpu soađi dihtii, de mun maid ohcen ja ožžon buhtadusa.
Dan njeallje jagis mus ledje ovcci oahpaheaddji. Dušše ovttas sis lei oahpaheaddjioahppu, dat lei nuorra nieida Lulli-Norggas gii lei mu oahpaheaddji Sirpmás go vázzen 7. luohkás. Go ledje unnán oahppan oahpaheaddjit, de geahččaledje háhkat oahpaheaddjin olbmuid geat máhtte iešguđet fágaid. Omd. lei John Solbakk matematihkkaoahpaheaddji, go son máhtii rehketdoalu. Ja báhppa oahpahii risttalašvuođa ja čáppačállima. Šattai dalle ollu áigodatoahppu, go fertii heivehit dasa masa ledje oahpaheaddjit.
 |
Hans J. Eriksen ja Per Olav Porsanger juste soađi maŋŋá. (Gova luoikan Hans J. Eriksen) |
 |
Kárášjogas 1953/54. Hans J. Eriksen og Idar Reinås (Gova luoikan Hans J. Eriksen) |
Maŋŋil joatkkaskuvlla ja rihppaskuvlla mannen Kárášjohkii vázzit Sámi álbmotallaskuvlla dahje Sámi nuoraidskuvlla, manin dat dalle gohčoduvvui. Kathrine Johnsen lei dalle oahpaheaddjin doppe, earret eará sámegielas, matematihkas ja historjjás. Son lei hui čeahpes oahpaheaddji, lei erenoamáš somá guldalit go son čilgii historjjá. Son čilgii maiddái sámegiel giellaoahpu nu bures ahte ožžon buori vuođu das. Jacob Børretzen maiddái oahpahii sámegiela gaskkohagaid.
Ii lean nu álki beassat sisa oahpaheaddjiskuvlii dan áigge, ja máŋggas fertejedje geahččalit moatte háve. Ieš bessen sisa nuppi háve. Muhtin DSU-doarjaleaddji[2] attii vuosttaš jagi stipeandda munnje ja muhtin eará oahppái. Maŋŋil fertiimet váldit loana. Muhto ožžon veahá barggu mii veahkehii mu ruhtadit skuvlla. Mu ovddeš oahpaheaddji Kathrine Johnsen barggai dalle sámeradios, ja son bálkáhii mu doallat rohkosiid radios.
Oahpaheaddjiskuvllas oaččuimet sámegieloahpahusa 0. tiimmus, ovdal go earát álge skuvlabeaivvi. Sámegieloahpaheaddji lei báhppa Asbjørn Flokkmann. In sáhte dadjat ahte son hálai sámegiela nu hirbmat bures, muhto son máhtii grammatihka ja čállinnjuolggadusaid. Ja dat lei dat maid mii dárbbašeimmet, sámástit han máhtiimet juo.[3]
 |
Sámi álbmotallaskuvlla oahpaheaddjit.
Ovdabealde: Hans J. Eriksen, Berit Lindi, Berit Fagerli, Åse Ryan, Paul Ryan. (Gova luoikan Hans J. Eriksen) |
Min jurdda lei ahte sámi mánáin, nu go eará mánáin ge, galggai leat vuoigatvuohta lohkan- ja čállinoahpahussii eatnigillii. Dan prinsihpa mielde ráhkadin nu gohčoduvvon «sámegiel álgooahpahusa», mas sámegiella lei oahpahusgiellan vuosttaš skuvlajagiin, ja dárogiella oahpahuvvui amasgiellan. Dalle ledje moadde buolvva váhnemat gullan skuvllas ahte lei dušše dárogiella mii lei dehálaš ja ahte sámegiella ii lean go hehttehus. Danin ledje máŋggas geat balle ahte mánát eai šaddan oahppat dárogiela jus álgooahppu lei sámegillii. Danin lei dárbbašlaš deattuhit ahte sámegieloahppu livččii buorre mánáid dárogieloahppamii, ja nu dagaimet diehtojuohkimis váhnemiidda.
Mun ráhkadin plána, ja ledjen mielde ráhkadeamen oahpponeavvuid. Serven čállimii Lásse ja Máhtte ja sudno ustibat ja muđui ovttasbargen ollu Inez Boonain[4]. Muittán ahte go son logai mu vuosttaš evttohusa de son logai ahte girjjis lei beare stuora progrešuvdna.
Go mátkkoštin gielddaide presenteret plána, de ledje iešguđet reakšuvnnat. Kárášjogas lei álggos stuora vuosteháhku. Lei stuora čoahkkin stáhtainternáhta lášmmohallanlanjas, ja Rønbeck-klána lei hui negatiiva. Muittán muhtima gii logai ahte «dáinna ferte Hans Eriksen mannat gáissiide.» Muhto earát čoahkkimis dorjo plána, erenoamážit Bjørn Aarseth[5], Trygve Madsen[6] ja Lydolf Lind Meløy[7]. Dalle dovden oadjebassan. De ipmirdii velá Hans Rønbeck[8] ahte fertii ovttasbargat. Ledjen mielde go ášši bođii skuvlastivrii. Dalle Rønbeck logai ahte orru leame nu ahte sámemánát fertejit čuovvut dán plána. Muhto son deattuhii ahte ulbmil lei nannet dárogieloahppama. Dat lei jorggáldat, dan maŋŋá Rønbeck ii dadjan maidege sámi álgooahpu vuostá.
Ledjen maiddái Guovdageainnus čilgemin plána. De Edel Hætta Eriksen čuoččastii ja celkkii ahte son doarjjui plána ollásit. Dalle buohkat ledje ovtta oaivilis.
Kárášjogas ledje álggos dušše njeallje oahppi geain lei sámegiel álgooahppu. Maŋŋil dolliimet geahččaleami, mii čájehii ahte oahppit geain lei sámegiel álgooahppu ledje buoremusat dárogielas. Dát lei hui dehálaš midjiide, dat čájehii ahte mis lei riekta, sámegiel álgooahppu ii lean hehttehus dárogieloahpahussii, baicce nuppi láhkái.
Geahččaleimmet maiddái márkanastit álgooahpu Unjárggas. Oahpaheaddjit ledje mielas, muhto politihkkariid gaskkas lei stuora vuosteháhku. Erenoamážit sátnejođiheaddji Per Balk lei sámegieloahpu vuostá, vaikko ieš lei sápmelaš. Nuppi bealde lei Bargiidbellodaga báikkálaš jođiheaddji, Thorbjørn Schulstad, mielas. Ja son lei dáža. Muhto boađus lei ahte ii šaddan sámegiel álgooahppu Unjárggas dalle. Ádjánii máŋga jagi ovdal go šattai sámegiel oahppu Unjárggas, ja dalle lei álggus dušše fal sámegiella fágan, ii ge sámegiel álgooahppun nu go eará suohkaniin.
 | Vál'lje skuvlen-vuogi mánnásat. Faksimila Ságain 02.03.1968. Loga sámegiel teavstta. |
– Deháleamos boađus min barggus lei ahte oaččuimet sierra paragráfa vuođđoskuvlaláhkii, mii attii sámegielat mánáide vuoigatvuođa oahpahussii sámegielas ja sámegillii. Lei buorre ovttasbargu ráđi ja oahpahusdepartemeantta gaskkas, in muitte makkárge riidoášši dalle.
 |
 |
| Samisk utdanningsråds første leder Hans Eriksen og første direktør Edel Hætta Eriksen. Bildet er tatt i 1993
(Gova luoikan Edel Hætta Eriksen) |
Sámi oahpahusráđi vuosttaš jođiheaddji Hans Eriksen ovttas vuosttas direktevrrain, Edel Hætta Eriksen govvejuvvon 1993. (Gova luoikan Edel Hætta Eriksen) |
Lei sámepolitihkka mii lei sivva dasa ahte vel oktii molson bellodaga. Ledjen Stuoradikkis guldaleame go lei Sámedikki birra sáhka, 1987:s. De logai Carl I. Hagen ahte galggai guldalit maid olbmot lohket davvin, ja sii eai háliidan Sámedikki. Son čujuhii earret eará dasa ahte Finnmárkku 19 gielddas ledje 16 Sámedikki vuostá, ja ahte golmma sámeorganisašuvnnas ledje guokte vuostá, nammalassii SES ja NBR. Dát lei juste maid leimmet dadjan SES:s. Dalle mun šadden Ovddádusbellodaga olmmožin, ja dan lean leamaš dan rájes. Ovddádusbellodaga ovddas lean leamaš sihke Deanu gielddastivrras, Finnmárkku fylkkadikkis, Stuoradikki várreáirrasin ja lean dál Sámediggeáirrasin.
Lean leamaš hui guovddážis go Ovddádusbellodat lea čállán sámepolitihkalaš prográmma, muhto máŋggas buktet evttohusaid, ja in leat ožžon visot nu go háliidin. Sáhtán dadjat nu ahte sihke Ovddádusbellodagas ja eará bellodagain maidda lean searvan lean vuohttán ahte máŋggas eai leat beroštan nu ollu sámegielas ja sámi kultuvrras, dat gusto ii leat leamaš sin váibmoáššin.
Muhto ii leat riekta nu go muhtimat celket ahte Ovddádusbellodat lea sámegiela vuostá. Olbmot jerret mo mun sáhtán leat Ovddádusbellodagas, mun gii lean ovddidan sámi oahpahusa ja ráhkadan sámi giellaplánaid ja girjjiid. Dalle láven vástidit ahte manne ii galgga sáhttit ovddidit sámi beroštumiid maiddái Ovddádusbellodaga bokte. Loga fal mii lea čállon Ovddádusbellodaga sámepolitihkalaš prográmmas:
«Fremskrittspartiet anser norsk og samisk som likeverdige språk. Likevel er det en forutsetning for en nasjon at folket har en felles språklig plattform. Norsk må derfor være hovedspråket i den norske skole. I kommuner i forvaltningsområdet for samiske språk bør imidlertid samisk tilbys som valgfritt sidemål. Tilstrekkelig samisk undervisningsmateriell for slik opplæring skal være tilgjengelig».
In leat dattetge áibbas duhtavaš dáinna. Lean cuiggodan ahte «sidemål» ii leat riekta. Sáhttá go dulkot nu ahte sámegiella ii galgga leat vuosttašgiellan. Áigumuš lea ahte dušše dat geat háliidit galget oahppat sámegiela. Ii leat áigumuš ahte fálaldat galgá leat dušše hálddašanguovllus.
Olles rávesolbmoeallima lean bealuštan sámegiela, ja dan dagan ain.
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]