På norsk Artihkal girjjis Sámi skuvlahistorjá 5. Davvi Girji 2011.
 Einar Nylund | Einar Nylund (Nilsen)[1] lea riegádan 1937:s. Son lea bajásšaddan ja lea vázzán álbmotskuvlla Ráhkás Áhkkánjárgga (Narviikka) gielddas. Olles su bargoeallima lea son bargan Elvegårdsmoen suodjalusasleairas, Eanuvuomis Ráhká lahka, dassái go manai ealáhahkii 2004:s.
Einar lea máŋga jagi leamaš áŋgireamos ovdaolbmuid gaskkas sámi kultuvrii su guovllus. Jearaheaddji Elfrid Boine lea Sámi skuvlahistorjá doaimmahusa miellahtu. Son lea riegádan 1959:s ja bajásšaddan Kárášjogas. Sus lea oahpaheaddjioahppu Áltá oahpaheaddjiskuvllas ja joatkkaoahpahus sámegielas, dárogielas, erenoamášpedagogihkas ja prošeaktastivremis. Elfrid lea bargan oahpaheaddjin Kárášjogas, leamaš rektor Stuorravuona skuvllas Unjárggas ja ráđđeaddin Finnmárkku fylkkamánnis. 2009 rájes lea son bargan oahpahussekšuvnna jođiheaddjin Meløy gielddas Nordlánddas. Áigodagas 1994-97 son jođihii Oahpaheaddjisearvvi Sámi Ossodat – OSO. Jearahállan lea dahkon 2008:s. |
Einar Nylunda mánnávuođaruovttus hálle sihke dárogiella ja sámegiella. Vánhenguovttos hálaiga sámegiela gaskaneaset ja muhtumin mánáiguin. Golbma boarráseamos máná hálle unnit eanet sámegiela, ja golbma nuoramusa áddejedje giela, muhto hálle liikká dárogiela. Dáruiduhttinpolitihka áigge lei heahpat ja vuolitvuođalaččat leat sápmelaš. Lei ge sivvan go bajásšaddi buolva dan áigge masse eatnigiela. Lei álkit leat dážan ja hállat dušše dárogiela. Dalle dohkkehuvvui buorebut, seammás go álkibut šattai dáža servvodaga oassin.
Einar lei nuoramus guđa oappáin ja vieljain. Ieš muitala ahte sus lei lihkku, go beasai čuovvot ednos mátkkiin ja bárgui. Eanu hálai sámegiela, ja dan láhkái oahpai Einar sámegiela. Einarii lea leamaš lunddolaš hállat sámegiela bajásšaddamis. Go álggii skuvllii, de hálai Einar sámegiela seammá bures go dárogiela.
 | Ráhkká (Govva: Svein Lund) |
– Mánáidskuvllas mii lei ee. oahpaheaddji gean namma lei Desington. Son lei hui čeavlái leat guovttegielalažžan, dárogielalaš – eaŋgasgielalaš. Seammá áiggis sáhtii son muitalit ahte sámegiella ii lean giella, nu ahte mii eat sáhttán leat seammá čeavlái go son leat guovttegielalaš. Skuvllas mii oahpaimet ahte sámegiella ii lean giella, ii lean lohpi sámástit. Nu ahte min guovlluin lei garra dáruiduhttindilli.
Nu go eará guovlluin, vácciimet skuvllas áigodagain, mađe boarrásat šattaimet, dađe guhkit vácciimet skuvllas. 1.–3. luohkás leimmet skuvllas golbma beaivvi vahkus, 4.–5. luohkás leimmet njeallje beaivvi ja 6.–7. luohkás leimmet vihtta beaivvi. Sii geat vázze joatkkaskuvlla (framhaldskuvla), ledje skuvllas guhtta beaivvi vahkus.
Einara áigge skuvllas lei nugo earáin geat orru guovlluin mat dáruiduvvojedje eambbo ja eambbo dan áiggis. Ii gávdnon oahpahus sámegillii, eai ge Einar ja su mieloahppit oahppan sámiid birra.
Leat Henrik Olsena maŋisboahttit geain otná beaivvi lea boazodilli dáin guovlluin. Vaikko lei gaska sudno agiin, de lovttii Einar bures áiggi Henrikain. Juohke jagi 1951 rádjái čuovui Einar Henrika Váibmovuomis go lei friddja skuvllas. Buot ságastallamat Einara ja Henrik Olsena gaskkas lei sámegillii. Soai hálaiga dušše dárogiela go deaivvaiga dárogielhálliid.
Ole Nordgård Áravuomis eret, guhte lei Einara eanu, lei áigodagaid ovdal soađi Olsena mielde ja reŋgui su. Dan oktavuođas huksii Nordgård ovttas Peder Nilseniin 1937:s goađi Váibmovuopmái, min soga dološ goahtesadjái. Goađis lea namma «Vuollegoahti». Goahti geavahuvvui boazodoalus, idjadanbáikin goađuheamen sávzzaid, bivddu ja oagguma o
ktavuođas. 1952:s oaččui Einar dán goađi ednostis. Dan maŋŋá lea Nylund-dálu ássit oamastan, geavahan ja divodan goađi. Ain 1950-logu álggogeahčen lei sámi árbevierru ja oktavuohta hui dehálaš dáppe. Dát lei luondduriggodagaid geavaheapmi, diehtojuohkin ja sogaid oktavuohta. Lea šiehtaduvvon báikkálaš sámi servviiguin ahte sii berret geavahit goađi sámi kulturoktavuođas.
 | Goahti Váibmovuomis. (Gova luoikan Einar Nylund) |
Einar muitala iežas sáhttit dulkot 80–90 % báikenamaid mearkkašumi. Leat muhtun dološ báikenamat mat leat váddásat dulkot. Dábálaččat lea luonddu sajádat ja hápmi mii addá vuođu báikenammii. Nama mearkkašupmi lea hui dehálaš, danin go addá vuođu čállit námá grammatihkalaččat riekta. Muhtin sámi báikenamat leat áiggi mielde jorgaluvvon dárogillii. Dárogiel báikenamma lea fas jorgaluvvon sámegillii, ja álgovuolggalaš báikenamma ii geavahuvvo šat. Boađus lea šaddan ahte nama dadjanvuohki ja mearkkašupmi lea rievdan álgonamahusas.
 | Kárta maid Hans Ragnar Mathisen lea sárgon Einar Nylunda Ráhkká-guovllu sámi báikenammabarggu vuođđun. (Govva: Svein Lund) |
Einara ruovttubáiki ja su otná ruoktu leat guktot justa davábealde Ráhká. Daid guovlluin ledje ja leat ain olu sápmelaččat. Vaikko eatnašat eai hála sámegiela, de leat eambbosat geat leat dihtomielalaččat iežaset sámi identitehtii. Dát lea dagahan sámi ovdáneapmái Ráhkáguovllus. Einar lea náitalan Ingebjørgain ja sudnos leat čieža máná ja 16 mánáidmáná. Buot mánát orrut Ráhká ja Áhkkánjárgga guovlluin. Ii oktage sudno mánáin hála sámegiela, muhto sii leat buohkat hui dihtomielalaččat iežaset sámi identitehtii. Muhtin mánáin leat gávttit ja máŋga sudno mánáidmánát leat gástašuvvon ja konfirmerejuvvon gávttiin.
Maŋemuš jagiid lea dilli rievdan. Dál ii leat šat váralaš leat sápmelažžan ja duođaštit iežas identitehta nu go ovdal. Leat liikká olu dálolaččat ja muhtin sisafárrejeaddjit Ráhká lahkosis geat ain otná beaivve geahččalit čiegadit iežaset duogáža.
Einar lea leamaš ja lea ain doaimmalaš kulturbargi, áinnas go bargá sámegiel sániiguin ja báikenamaiguin. Einara barggus lea stuorra árvádus sámi kultuvra gáhttemii ja ovddideapmái Davvi-Nordlánddas.
[1]
[2]