På norskArtihkal girjjis Sámi skuvlahistorjá 3 Davvi Girji 2009.
 Inez Boon, Oslo 2007 | Inez Boon čálii 1982:s girjji Et håndslag til Finnmark. Fredsvennenes hjelpetjeneste under gjenreisningen 1946–47. Girji almmustuvai ođđasis 2006:s. Dás muitala son fidnogurssa birra dan girjji ja ođđa dieđuid vuođul, maid čohkkii dan oktavuođas go 2006:s Ráfiustibiidda lágiduvvui 60-jagi ávvudeapmi Fálesnuoris. Inez Boon lea riegádan Vuolleeatnamis 1933 ja orru dál Oslos. Su birra lea eambbo Sámi skuvlahistorjá 1 -girjjis, mas muitala dan birra go lei oahpaheaddjin Kárášjogas ja barggai sámi álgooahpahusa oahpponeavvuiguin. |
Fredsvennenes hjelpetjeneste, FHT (Ráfiustibiid veahkkebálvalus) oassálaste jagi 1946 rájes 1947 rádjái Finnmárkku ođđasithuksemii riikkaidgaskasaš eaktodáhtolaš barggu olis, mas Norgga, Danmárkku, Ruoŧa, Eŋglándda ja Amerihká eaktodáhtolaš bargit oassálaste 18 iešguđetge báikkis Finnmárkkus. Sin váldoleaira lei Fálesnuoris. Materiálalaš váldobarggut dahkkojedje 1946 geasi ja čavčča, ja eanemus veahkkebargit dien áiggis ledje oktiibuot 160 bargi.
Jurdda álggahit fidnogurssaid Fálesnuorrái bođii 1946 geasi. Ledje earenoamážit guokte siva dasa. Vuosttažettiin lei nu ahte oallugat veahkkebargiin, geat dál eanas ledje huksenbargguin ja eará praktihkalaš bargguin, galge orrut Finnmárkkus guhkit áiggi ja dalle fertejedje fuobmát veahkkebargguid maid sáhtte bargat dálveáiggi maid. Nubbi lei ahte go ledje leamaš oktavuođas Fálesnuori nuoraiguin, de ledje ipmirdan ahte sis lei miella buoridit máhtolašvuođaset. Soahti ja eváhko lei dagahan ahte lei šaddan hui váilevaš skuvlavázzin. Dat duođaštuvvui veahkkebargiide go sii ovttastalle dan geasi konfirmánttaiguin, geat boradedje leairras. Dan áiggi ii lean makkárge fidnooahpahus Finnmárkkus, ja Ráfiustibiid doaibma lei vuosttaš dakkár fálaldat maŋŋel soađi.
Álggos bohte ollu evttohusat iešguđetlágán gurssaid doallat, muhto ovttasráđiid muhtun skuvlaolbmuiguin gávnnahedje sii ahte dárbbašlaččamus dalle lei snihkkárgursa, mekanihkkárgursa bártniide ja goarrun- ja ruovttudoallogursa nieiddaide. Daidda gurssaide lasihedje teorehtalaš gurssa mii lea bákkolaš buot ohppiide. Das ledje eŋgelasgiella, dárogiella, dáru (davviriikkalaš) girjjálašvuohta, rehkenastin ja servodatoahppu.
|
Oahppit ja oahpaheaddjit skuvlabráhka olggobealde (Govva: Fredsvennenes hjelpetjeneste) |
Vuolemus ahkemearri ohppiide lei 15 jagi. Gurssain lei sadji 22 oahppái. Ráfiustibiid veahkkebálvalusa bráhka geavahedje internáhttan gos olggobeale nuorat orro, geat eai lean fálesnuorrelaččat, ja sii borre maid ovttas veahkkebargiiguin. Earrásat, oktiibuot čiežas, orro ruovttuin. Oahppit ovttastalle bráhka eará bargiiguin, ja serve maiddái eará doaluide maid Ráfiustibiid veahkkebálvalus lágidii ovttas Fálesnuori olbmuiguin.
Snihkkárgurssaid jođihii dánskka fágaoahppan huksensnihkkár Knud Larsen, ruovttudoallogurssaid ges doalaiga ollesoahppan ruovttudoallooahpaheaddjit Anne Margrete Smith (čakčagurssa) ja Karen (Lolo) Tresvig, gii lei oasálažžan gurssaide oktiibuot guokte jagi. Goarrungurssa lágidii Cecilie Engebrigtsen ja su maŋŋel Astrid Foss. Soai maid barggaiga oahpaheaddjin álbmotskuvllas. Eŋgelas mekanihkkár Chris Nickalls oahpahii mekanihka ja metállabargguid ja penšunerejuvvon rektor Ole F. Olden, Stavangeris eret, jođihii gurssaid ja oahpahii teorehtalaš fágain ja sárgumis. Olden lei juo arvat badjel 70 jagi dalle. Internáhta dálueamidin lei dánskalaš Rigmor Sørensen, ja Edith Østlyngen barggai hálddahusbargguid, gávppašii gálvvuid ja barggai eará bargguid.
Vuosttaš kursa bisttii golggotmánu 1. b. rájes gitta juovlamánu 15. b. 1946, ja nubbi gursa ges bisttii ođđajagimánu 6. b. rájes gitta njukčamánu 29. b. jagi 1947. Ruovttudoallogursa bisttii geassemánu lohppii, nappo vihtta mánu. Čájehuvvui ahte gurssat ledje hui bivnnuhis doaimmat. Go vuosttaš gursa lei čađahuvvon, de bohte 100 ohcama nuppi gursii, muhto ii lean vejolaš váldit vuostá eanet go 22 oahppi.
Stáda fidnooahpahusráđđi (Statens yrkesopplæringsråd) juolludii 16 800 ruvnno goappašat gurssaide. Das golai 10 200 ruvdno bibmui ja loahppa manai bargobiergasiidda ja reaidduide. Eanas dain reaidduin ja neavvuin, maid dárbbašedje ožžo Ruoŧa organisašuvnnas Internationella Arbetslag, riikkaidgaskasaš bargosearvvis. Muhtun ráje biergasiin osttii Ráfiustibiid veahkkebálvalus ja oasi luoikkahedje Finnmárkkukantuvrras Harstadas.
|
Muhtin nieiddain geat vázze dállodoallokurssa. (Govva: Fredsvennenes hjelpetjeneste) |
Buot njeallje bráhka, maid Ráfiustibiid veahkkebálvalus anii, ledje skuvladoaimma geavahusas 1946 čavčča rájes. Muhtumat ledje seammás anus orustanleairan eaktodáhtolaš bargiide geat ledje manname eará báikkiide Finnmárkkus. Lassin internáhttabráhkaide lei okta unnibuš bráhkka mii lei 55 m2 gos nieidaoahppit ja nissonbargit ođđe. Doppe ođđe 5 rávis nissonolbmo ja 8 nieidaoahppi seaŋggain mat ledje badjálaga. Dat bulii 1947 miessemánus. Ruoŧa bargosearvi, Internationella Arbetslag, mii lei doaimmaset bokte veahkehallan Ráfiustibiid eanas diŋggaiguin maidda lei dárbu, bohte fas veahkkin ja adde jođánit ođđa bráhka. Fertejedje gal sierra lobi ohcat vai ožžot dan riikii duollomávssu haga!
Lei gal diehttelas hui váttis dilli mas galge bargat. Váillui el-čuovga, ja čázi fertejedje guhkkin guoddit. Viimmat ožžo goit stuora táŋkka mainna biila geasehii čázi – dat buoridii olu, muhto mávssii 10 ruvnno beaivái, mii dovdui bures sin bušeahtas. Bráhkain ledje hui galbma láhttit, suovvabohcci ja ommanrevrret ledje ruston ja ráigánaddan. Sihke arvvii ja borggai dáhki čađa ja suovvabohcci bokte nu ahte šadde bidjat lihtiid ja skáluid vearrámus ráguid vuollai, ja dávjá sáhtii morihit ihkku, muohta dievva seaŋgga. Muorra ii gávdnon ja šadde dolastit koalaiguin. Ii lean álki oažžut koalaid geasehuvvot báikái. Buot dát lei veahá amas álggus, muhto gal sii hárjánedje dasa, čállá Karen (Lolo) Tresvig, gii muđui fertii birget skuvlagievkkaniin mii lei 2 x 3,5 m viiddu. Oahppit ja oahpaheaddjit barge áŋgirit iđidis eahkedii. Bártnit barge vel sotnabeivviid nai gitta maŋŋit eahkedii, muitala oahpaheaddji Knud Larsen snihkkárohppiidis birra. Buot maid ráhkadedje ledje anolaš diŋggat. Skuvlaáiggi fertejedje bures geavahit, earenoamážit go buot šadde bargat gieđaiguin - mášiinnat gal ledje dakkár buoredilálašvuođa biergasat maid birra sáhtii dušše niegadit.
Skuvla maid nuorra eaktodáhtolaš veahkkebargit álggahedje lei jurddahuvvon veahkkin váttis áigodagas. Ii lean goassege jurdda ahte Ráfiustibat galge doaimmahit skuvlla nu guhká. 1947 giđa fálle sii nuvttá Oarje-Finnmárkku fidnooahpahuslávdegoddái skuvlla rusttegiid ja ávdnasiid mat dárbbahuvvojedje go galge joatkit snihkkengurssaid ja ruovttudoallogurssaid Fálesnuoris, ja mekanihkkárgurssaid Hámmárfeasttas. Stáda fidnooahpahusráđđi mávssii jahkái doaibmagoluid. Maŋŋel go ledje čoahkkinastán sátnejođiheddjiin Bjørnåain, oahpaheddjiin Leirosain ja huksenjođiheddjiin, de mearridedje sirdit fidnogurssaid eará ja stuorát bráhkkii mii lei veahá badjelis dan vákkis. Dan bráhkas lei ee. dat buoretvuohta ahte lei muvrejuvvon suovvabohcci. Sii sáddejedje Stáda fidnooahpahusráđđái ohcama ja bivde ruhtadoarjaga ođđa ávdnasiidda, nugo rokkahit gáldu vai ožžot čázi sisa ja siste veahá rievdadallat, oktiibuot 7000 ruvnno. Ohcan hilgojuvvui, earret 400 ruvnno doarjjan ommanii. Finnmárkku kantuvra lei miellaseabbu ja juolludii 5000 ruvnno skeaŋka-kontosteaset. Maiddái guokte smávit bráhka maid skuvla lei geavahan vuosttaš jagi, sirdojuvvojedje dan báikái gos stuora bráhkka lei. Dan sirdima doaimmaheigga guokte dánskka eaktodáhtolaš bargi. Skuvlavisti nammaduvvui «Fredvang»:an. Guoktásat oahpaheddjiin vulggiiga mielde «Fredvang»:ii, Lolo Tresvig ja Knud Larsen, muhto dál soai leigga almmolaš bargit ja oaččuiga bálkká!
Eará artihkkalat girjjis Sámi skuvlahistorjá 3