På norskArtihkal girjjis Sámi skuvlahistorjá 4 Davvi Girji 2010.
| Dïhte Nöörjen åarjemes båatsoesïjte, Svahken sïjte lea Engerdaelien tjïeltesne Hedmarhken fylhkesne. Jis dah learohkh daestie edtjin faalenassem åadtjodh saemien gïelesne jih kultuvresne, tjoerin aarebi 50 mijlh mïnnedh Åarjel-saemiej skuvlesne Snåasesne.
Jaepien 2000 Saemiedigkie vierhtiej bïjre bieljeli akten 5-jaepien aalkoeprosjektese edtja saemien gïelem orrestidh. Elgåen skuvle ohtsedi jïh vierhtide åadtjoeji, jïh prosjektem tjïrrehti boelhken 2001-06. Daesnie golme artihkelh dan prosjekten bïjre: Voestegh akte tjaalege plaereste Min Áigi 1994, gosse aelkiestamme dam saemien lïerehtimmiem soejkesjidh. Dan mænngan akte åenehks vaajestimmie prosjekten faageles raeriestæjjan reektehtsistie, jïh minngemes akte gihtjehtimmie prosjekten åvtehkinie mejtie jakseme maam vaajtelin 1994 jïh 2000, jïh guktie båetijen aejkien barkoe åarjelsaemien gïeline jïh kultuvrine vååjnoe Engerdaelesne. |
|
Daate akte tjaalege mij plaeresne Min Áigi tjåadtjoeji 05.10.1994. Dannasinie tjaalege vihteste dïhte lea tjaalasovveme lohkijidie noerhtesaemien dajvesne. Dah åarjemes åarjelsaemieh Nøørjesne maehtieh minngeben jaepien raejeste dan voestes aejkien saemien bïhkedassem hïejmesijjesne åadtjodh. Dan voestes aejkien learohkh dovne nøørjen jïh sveerjen raedteste maehtieh aaj bïhkedassem ektesne åadtjodh. Daate juktie aktem stoerre skuvleprosjektem evtiedamme aktene onn’ohtje skuvlesne: «Elgå skole mot år 2000». |
Jis datne noerhtese vuajah Trysilen luvhtie Hedmarhken fylhkesne, dellie ih maam-akt jeatjebem enn søøkes beetsuve- jïh goeseråhtoeh vuejnieh. Bene gosse geajnoe Engerdaelien jïh Drevsjøen gaskem vijtjelde, dellie eatneme faahketji jarkele jïh damta goh daesnie aarebi orreme. Bietsiegoelpenh, burhvie jïh hïngsh. Østlaantesne jallh Enontekijosne? Daesnie Saemien dajve aalka. Varki aktem giedtiem vuajnah, mij lea dan åarjemes båatsoesïjten raaste Nøørjesne. Svahken sïjte lea båatsoesïjten nomme, mij lea dan jaevrien Femunden jïh Sveerjen raasten gaskem. Engerdaelien tjïeltesne jallan 50 saemieh årroeminie, jeenjemes dejstie bovtsigujmie gïehtelieh jïh årroeh dennie gaertienisnie Daknes (Gutu) Elgåen jïh Sveerjen raasten gaskem.
Dah saemieh Elgåesne eah vielie saemien aarkebiejjien soptsesth, ajve gosse bovtsigujmie dellie saemien baakoeh nuhtjieh, jïh vaahra lea gïele sæjhta nåhkelidh. Jïjnjh dejstie maadtskuvlem Snåasesne Noerhte-Trøøndelaagesne vaadtseme, jïh desnie åarjelsaemien mubpine gïeline lïereme, bene skuvletijjen mænngan eah leah gïelem dan jïjnjem nuhtjeme. Snåase lea daan raajan dan gietskemes sijjiem orreme gusnie lin maahteme øøhpehtimmiem åadtjodh saemien gïelesne jïh kultuvresne. Joekoen geerve lea orreme eejhtegidie veeljedh: maanide 50 mijlh gåeteste seedtedh jallh baajedh dejtie gåetesne årrodh bene aktene sïejhme Nøørjen skuvlesne vaedtsedh, gusnie idtji naan saemien gïele jallh kultuvre gååvnesh. Sveerjen raedtesne dellie ovrehte seammalaakan orreme, dovne gïeleevtiedimmien jïh skuvlefaaleldahken bïjre.
 |  |
| Derhviegåetie geajnoe bealesne Elgåen lïhke. (Guvvie: Svein Lund) | Lohkehtæjja Eva-Kari Røsten jïh learohkh Elgåen skuvlesne. (Guvvie: Svein Lund) |
Bene mijjieh govleme mij-akt daelie heannedeminie jïh guessine orreme Elgå skuvlesne, gusnie lohkehtæjjam Eva-Kari Røsten gaavnedimh.
–Dïhte saatnan, mijjieh saemien bïhkedassine minngebe jaepien aelkebe jïh mijjen aaj jïjnjh jeatjah soejkesjh jis beetnegh åadtjobe dejtie. Mov mïelen mietie dellie geerve jalhts mijjieh aktene åarjelsaemien dajvesne årroeminie jïh daesnie naakede saemieh årroeminie, dellie ij leah dïhte skuvlem tsevtsiehtamme. Dannasinie ibie naan sjïehteles faaleldahkem utnieh dejtie saemien learohkidie. Vaallah lea reaktoe dejtie nøørjen learohkidie ij skuvle maam-akt dan saemien kultuvren bïjre soptsesth, juktie dïhte akte vihkeles bielie sijjen voengeste. Ajve ikth libie giedtesne orreme, dellie aktem learohkem utnimh mij aktede båatsoefuelhkeste bøøti. Mijjen tjïjhtje learohkh daan biejjien, ij guhte dejstie saemieh. Dah saemieh mah mijjen skuvlegievlesne årroeh eah maanah maanaskuvleaalterisnie utnieh. Bene dej njieljie aarhskuvlemaanah, jïh jis dah edtjieh aktem geesjeles øøhpehtimmiem åadtjodh gosse skuvlem aelkieh, dellie tjoerebe joe daelie aelkedh disse soejkesjidh.
Dah åejvieladtjh leah aarebi aajhteme skuvlem steegkedh jis vaenebe learohkh sjïdtieh. Dæjman saemien jïh daaroen eejhtegh, lohkehtæjjah, maanagïerten åvtehke jïh tjïelten skuvleåvtehke gaavnedin edtjieh digkiedidh guktie edtjin skuvlem bearkadidh jïh seamma tijjem skuvlem viehkiehtidh dej voenges daerpiesvoetide dievhtedh. Dah aktem barkoedåehkiem tseegkin gusnie Eva-Kari Røsten lij åvtehke. Dåehkien raeriestimmieh leah gaervies daelie, jïh dovne tjïelte, Hedmarhken øøhpehtimmiekontovre jïh Saemien øøhpehtimmieraerie dam soejkesjem hijvenlaakan dååsteme. Daelie ajve vuertieminie departemente edtja dam jååhkesjidh jïh beetnegh dåarjodh disse. Minngeben jaepien edtjieh åarjelsaemien øøhpehtimmine aelkedh, voestegh maanide jïh mænngan aaj dejtie geervide.
Dïhte aajnehke jolleskuvleøøhpehtimmie åarjelsaemien gïelesne Nøørjesne lea dïhte bieliejaepielohkeme Jolleskuvlesne Lievengisnie. Daan jaepien golme studenth desnie, bene åvtelen dah eelkin, ij lij naan faaleldahke njieljie jaepine. Gaajhkesh leah aktem dåarjoem åådtjeme mij lea seamma goh bielie baalhka, jïh gosse gaervies dah tjuerieh 2 ½ jaepieh åarjelsaemien dajvesne øøhpehtidh. Akte dejstie lea åarjelsaemie Elgåeste, jïh dastegh Elgå skuvle beetnegh åådtje dan prosjektese, dellie dïhte edtja mubpien jaepien raejeste saemiengïelesne øøhpehtidh desnie. Lissine leah ussjedamme maajhøøhpehtimmiem guvvietellefovnine åadtjodh Åarjel-saemiej skuvleste Snåasesne.
 |  |
| Sveerjen raedtesne, Eajresne dah båatsoesaemieh bovtsenbearkoeh jïh vætnoeh duekieh. (Guvvie: Svein Lund) | Sïelkestahke Elgåesne gusnie guelieh duekieh jïh stuaride sijjie. (Guvvie: Svein Lund) |
 Jon Todal (G.b.), Saemiedigkien gïeleskreejremeprosjekten faageles bïhkedæjja jïh Sig-Britt Persson, åvtehke stuvremetjïertesne akten dejstie bieliejaepien tjåanghkosne eejhtegi ektine. Daesnie såevmies dejstie eejhtegistie: Bengt B. Danielsen, Lars Ivar Danielsen, Jon Anders Mortensson, Maths Mortensson jïh Bodil Edvang. |
Jon Todal lea professore Saemien Jilleskuvlesne. Dan bijre jijnebe tjåådtje Saemien skuvlen vaajesisnie 3. |
Ij gænnah Nøørjesne jallh Sveerjesne tjaalegh gååvnesh mah maehtieh vuesiehtidh man gallesh åarjelh-saemien gielem soptsestieh. Nøørjesne vuj maehtieh årrodh 300 guhth gielem eensi laakan soptsestieh,mohte jienebh gielem guarkah. Aerviedibie Sveerjesne aaj seamma gallesh gielem soptsestieh.
Saemiedigkie Elgåen byjjenesæjjan beetneh-vierhtieh vedtieji guktie giele-øøhpehtimmine åadtjodh vijhte jaepieh giehtelidh. Giele-provsjekte juhtiemasse bøøti mietsken 2001 jih orreji ruffien 2006.
Vuemie Elgåe lea Femunden luvlielisnie, eevre Engerdalen tjielten noerhtelisnie, Hedmarkem fylhkesne. Elgåen byjjenesijjie lea tjielten nuelesne gusnie dovne saemiien jih daaroen learohkh. Aerebi goh provsjektem ohtsin jaepien 2000, lij skuvle aerebi øøhpehtimmiem åarjelh-saemien gielesne vadteme, mubpien gieline. Gaajhkh saemien maanah girtesne jih skuvle-learohkh bøøtin fuelhkijste mah lin båatsoe-burrie almetjh seamma dajveste.
Svahken sijte lea åarjemes båatsoe-sijte, Nøørjesne. Fuelhkide mah Svahken båatsoe-burrie-sijtesne barkeminie,leah joekoen vihkeles identitetem jih åarjelh-saemien gielem gorredidh. Eejhtegh maadth-boelvesne idtjin aeveren gielem provhkh jaepien 2000, guktie ij lij dihte fierhten-beajjetje giele. Eejhtegh vaajtelin edtjin maanah aelkedh gielem provhkedh jih nimhtie viehkiem disse Elgåen byjjene-sijjeste aatin. Tjaalegh dovne Nøørjeste jih Sveerjeste vuesiehtieh eah maanah guektien-giele- guedtijh sjidth jis åarjelh-saemien giele maanide skuvlesne goh mubpien-giele vadtasåvva.
Dan gaavhtan eejhtegh Svahken sijtesne sijhtin dagkeres provsjektem juhtiehtidh. Provsjekten nomme sjidti Giele-eevtjeme-provsjekte Elgåen byjjenesijjesne.
Provsjekte eensi viehkiem eejhtegijsti kriebpesji jih dovne aahkah/aajjah meatan viehkine bøøtin. Dah lin byjjenamme båatsoe-burrie-fuelhkine gusnie åarjelh-saemien lij daamts giele. Nimhtie lij dej buerie giele-maahtoe mij daerpies dejtie noeride viehkine.
Provsjekten reeremisnie lin dovne lihtsegh Saemiedigkeste jih Engerdalen tjielteste meatan. Jijnjemesh lin saemieh. Åvtehke åarjelh-saemien gielem soptsesti.
 | Learoevierhtieh darjodh lij prosjektesne daerpies jïh vihkele. Kamil Øzerk lij ïedtjije jïh kuvsjebïhkedæjja, gosse mijjieh learoevierhtieh-workshop lohkehtæjjide jïh eejhtegidie öörnimh. (Guvvie: Elgå skole) |
Provsjekte lij stinks laakan byjresasse veadtaldihkie gusnie maanah åadtjoejin almetji gujmie ektine årrodh guhth ietnien gielem soptsestin jih nimhtie seamma geajnoem vaedtsedh goh jeatja aalkoe-almetjh aerebi dorjeme. Daate hammoe seamma sæjjan båata goh gielebiesie. Gielebiesie lea hammoe New Zealandeste gusnie maorianh daam hammoem pruvhkin.
Aalkoe-tsiehkie daan giele-eevtjeme-provsjektese lij åarjelh-saemien gielem fierhten biejjien provhkedh jih aaj goh viehkie-giele jeatja faagine. Læjhkan lij geerve åarjelh-saemien gielem iktest provhkedh guktie hammoe juakedh sjidti. Idtji gænnah gåaredh åarjelh-saemien gielem provhkedh abpe tijjem jih idtji gaajhksidie gænnah. Nimhtie tjoeverin dah guhth gieline barkeminie, siemes sjidtedh gåessie, gusnie jih giejnie gielem soptsestidh. Tjoeverin gaavnedh sijjieh Elgåen byjjene-sijjesne gusnie åarjelh-saemien gielem iktst provhkedh.
Gosse naemhtie juakedh giele-hammoe gusnie åarjelh-saemien giele edtji sjiere sijjine provhkesovvedh, dellie sån Elgåen byjjenesijjie veartanisnie oktegh sjidti gusnie jienemesh maanah åarjelh-saemien gielem maana-girtesne jih skuvlesne soptsestin.
Goh maanah skuvlesne eelkin, dellie åarjelh-saemien giele ovmese faagide dåeredi goh øøhpehtimmie-giele. Nimhtie vaajtelin giele edtji vijriebasse juhtedh guktie gellie gellebh baakoeh mojhtesasse bøøtin.
Vihkeles aaj våårege laakan staeriedidh gosse gie maam joem båajhtode jeahta gosse soptsestidh.
Dagkeres vueptiestimmieh vuesiehtin guktie giele åvtese juhtieji jih magkeres dåemiedimmieh meehtin åarjelh-saemien gielem sjiere sæjjan lutnjedh. Dagkeres maahtoeh aaj meehtin jååhkesjimmiem vedtedh aeveren jeatja gielij bijre dajvine gusnie vaenehks soptsestæjjah.
Gielen giehtjedæmman lissine aaj gielebarkij vueptiestin guktie maanah dåemiedin gosse dåeries-moerh bøøtin gielen gaavhtan. Daate saerniestimmiem maahtoem vedtieji man jearsoes maanah lin øøhpehtimmie-byjresisnie.
Joekehtse lij maanaj gaskems mah provsjektesne meatan, gosse vierhtiehtidh guktie maanah gielem lierin juktie desnie dovne noere jih båarasåbpoe maanah meatan. Goh provsjekte orreji, dellie maanah guarkajin daamts åarjelh-saemien soptsestimmiem. Eah lin aerkies gyhtjelassh vaestiedidh jih jearsoes laakan meehtin sinsitnine soptsestalledh. Idtjin gænnah baaterh gosse guhte eelki saemiestidh, mohte vuasehke laakan tjarkadin gielem provhkedh.
Maanah sjiere geervigujmie saemiestin, mohte maanaj gaskems ajve daaroen giele provhkesovvi.
Maanah aehpien kasuvijstie lierin, dovne substantivijstie jih provnomenijstie jih aaj leahtam verbi syjjehtimmijstie. Maanah naan aejkien sinsitnine saemiestin, mohte goh provsjekte orreji lij giele annje aalkoe-tsiehkesne (akten giertien).
Dej minngemes jaepiej leah eejhtegh åarjelh-saemien gielem jijtsh maanide skuvlesne veeljeme. Seamma mieren aaj eejhtegh buerebh giele-øøhpehtimmiem kriebpesjieh. Dååjrehtsh Elgåen byjjenesijjeste maehtieh viehkiene skuvlide årrodh mah sijhtieh bøøremes giele-øøhpehtimmiem maanide vedtedh.
Dååjrehtsh daehtie sijjeste aaj vuesiehtieh man vihkeles åarjelh-samien maana-girtieh tseagkodh. Gosse giele dan viesjies gåetine, dellie maana-girte buerie dirrege sjædta gosse giele edtja vadtasovvedh dejtie noere boelvide.
Dååjrehtsh Elgåeste aaj vuesiehtieh man vihkeles gosse byjresisnie eensi giele-duvtijh guhth maehtieh maanide dovne maana-girtesne jih skuvlesne åvtese juhtiehtidh. Nimhtie barkoe stinkebe sjædta dovne identiteten jih gielen gaavhtan. Jis nimhtie sjidtedh, dellie vihkeles åvtehke gååvnese gien buerie væljoe barkedh jih soejkesjidh guktie eejhtegi jih byjres-ektie-voetine eensi laakan barkedh.
Vihkeles laavenjasse aaj skuvlide nimhtie barkedh guktie saemien-giele ij ajve faagine sjidth, mohte dirrege øøhpehtæmman jeatja faagine. Dagkeres hammoe-tsiehkiem aaj gåarede provhkedh learohkide mah eah åadtjoeh saemien-gielem gåetesne lieredh. Maana-girtieh maehtieh eadtjohke laakan barkedh guktie maanah mah leah govhte jaepieh illeme, maehtieh åarjelh-saemien øøhpehtimmiem skuvlesne buerie laakan dåastoetidh. Daate maahta orre håhkoem åarjelh-saemien giele-øøhpehtæmman tsihkijehtedh.
 Elin Fjellheim Gruvhammeren giedtesne, Svahken sïjtesne.
Ane Helga Lykka |
Elin Fjellheim lij akte dejstie almetjijstie mij dam prosjektem buektiehti jïh lij åvtehke dan gïeleskreejremeprosjektese Elgå skuvlesne. Daan biejjien dïhte akte dejstie golme åarjelsaemien lohkehtæjjijste skuvlesne, jïh barka aktem faalenassem evtiedidh dejtie åarjelsaemien maanide noereskuvlesne jïh jåarhkeskuvlesne.
Elin åarjelsaemien maadtoste jïh Praahkeste båata, Røørosen lïhke. Dïhte reakasovveme jaepien 1962, maadthskuvlem Snåasesne jïh jåarhkeskuvlem Røørosesne vaadtseme, duedtiem lïereme almetjejolleskuvlesne Johkemehkesne, ekonomijem lohkeme Jolleskuvlesne Noerhte-Trøøndelaagesne jïh åesiesjolleskuvlesne Bergenisnie, åarjelsaemien lohkeme Jolleskuvlesne Noerhte-Trøøndelaagesne jïh Upmejisnie, jïh jijnjh kuvsjh vaalteme pedagogihken jïh learoevierhtie-evtiedimmien sisnjeli Saemien Jolleskuvlesne. Aarebi direktøørine orreme Rørosmuseumesne jïh beetnehåvtehkinie orreme E. A. Smith’esne Tråantesne. Jaepeste 2001 Elgå skuvlesne orreme. Gihtjehtæjja Ane Helga Lykka lea reakadamme 1986 jïh byjjenamme Porsangerisnie Finnmarhkesne jïh Engerdaelesne Hedmarhkesne. Dïhte meedijh jïh kommunikasjovnem jåarhkeskuvleste åtna, jïh gaskenasjovnale filmealmetjejolleskuvlem Danmarhkesne vaadtseme, jïh daelie sosijaleantropologijem låhka Osloven Universitetesne. Gihtjehtimmie dorjesovvi tsiengelen 2008. Daam tjaalegem byøroe lohkedh ektine dej gøøkte evtebe tjaalegigujmie Elgå skuvleste. |
Gïeleskreejremeprosjekte, Elgå skuvlesne byjjeslaakan orriji gïjren 2006, bene dïhte lij ajve dïhte aalkoe edtja dam åarjelsaemien gïelem orrestidh skuvlen tjïrrh.
– Bene mijjieh aktem jeatjah buerkiestimmiem voestesgïeleste nuhtjebe, Elin Fjellheim jeahta, daaroen lea annje maanaj nænnoesommes gïele. Dïhte ulmie lea dah edtjieh buektiehtidh gåabpegh gïelh soptsestidh noereskuvlebaelesne.
Mijjieh annje nuhtjebe dan jïjnjh åarjelsaemien goh gåarede skuvlesne, Elin soptseste. Saemien nuhtjebe madtematihkesne, siebredahkefaagesne, eatnemefaagesne, vytnjesjimmesne jïh beapmoe- jïh starnesne. Lissine nuhtjebe aktem skuvletæjmoem våhkoen pruvviem bigkedh saemien jïh daaroen gïeli gaskem. Bene mijjieh ikte-mearan orre haestemh orre lahtesinie gaavnebe mejtie tjoerebe aelkedh nuhtjedh, jïh vaenie lidteratuvre jïh øøhpehtimmiematerijellh åarjelsaemien gïelesne gååvnesieh.
Eejhtegh jïh aahka/aajjah leah akte joekoen vihkeles vierhtie dennie åarjelsaemien gïelelïerehtimmesne dovne gåetesne jïh maanagïertesne/skuvlesne. Dovne aahka/aajjah jïh naan eejhtegh lin viehkine dej biejjiej gosse limh ålkone. Skuvlesne dah maanah aaj barkoem åadtjoejin dejtie eejhtegidie, aahkide, aajjide sjïere aamhtesi bïjre gihtjehtidh. Maanagïerte jïh skuvle lin aaj meatan såemies barkosne bovtsigujmie mij lij skuvlebiejjine; goh mïerhkesjimmie, raarhkoe jïh leekedimmie.
 |  |
| Krihke Rensberg ektine g. b. Dan Richard, Timmi jïh Aanta dennie Savkesne. Savka lij åarjelsaemiengïelen sijjie prosjekteboelhkesne, jïh annje skuvlesne nemhtie. Krihke Rensberg lea abpe prosjekteboelhkesne jarngesne orreme, dovne maanasïjtesne jïh skuvlesne. (Guvvie: Elin Fjellheim) | Dan Richard, Meele, Timmi jïh Anta PC-en uvte. Daesnie CD-rommem ‘Saempie’ spealedeminie. Daate dïhte aajne interaktijve CD maanide åarjelsaemien. Stoere daarpoe interaktijve learoevierhtijste åarjelsaemien. (Guvvie: Elin Fjellheim) |
– Daah lea darjomh mej bïjre ij gåaredh lïeredh gosse dan bïjre ajve låhka, tjuara meatan årrodh desnie gusnie heannede, Elin jeahta. – Bene geervebe dejtie eejhtegidie, aahkide jïh aajjide meatan vaeltedh gosse dah maanah jollebe daltesidie båetieh. Daesnie lïereme akten byjjesåbpoe vuakan bïejesåvva. Eejhtegh, aahka/aajjah lin eadtjohkåbpoe dennie maanagïertesne, desnie gujht vielie ovbyjjes. Bene dah iktegisth åajvaguessieh skuvlese. Seammalaakan goh jeatjah skuvline, dellie akte haesteme dejtie eejhtegidie, aahkide aajjide meatan vaeltedh skuvlesne, bene daesnie kanne akte aevhkie daate Elgåen siebredahke dan onne.
– Dïhte mij lij hijven dennie gïeleskreejremprosjektine maanagïertesne jïh mænngan skuvlesne lij mijjieh mah dam gïehteldin, utnimh dam maam manne gohtjem aktem vihties faamoem rååresjidh. Mijjem goltelin ihke mijjieh ojhte limh akte vihkeles bielie dehtie maanagïerteste jïh skuvleste. Gosse gæmhpoejimh skuvlem utniehtidh dellie dïhte gïeleskreejremeprosjekte vihkeles. Gaajhkesh daennie voenges siebredahkesne leah jearohks dehtie skuvleste. Skuvlesne gaajhkesh maehtieh gaavnedidh saaht mehtie kultuvremaadtoste båetieh. Naemhtie daate prosjekte aaj sov gïejh laahpa dennie voenges siebredahkesne, dovne dejtie daarojde jïh dejtie saemide.
– Dïhte prosjektevuekie darjoeji guktie mijjieh åadtjoejimh gellielaakan pryøvedh, jïh stuerebe beetnehdåarjoe vedti dennie aalkovisnie. Mijjese lij hijven daate 5 jaepieh vaasi, dellie stuerebe nuepieh sjïdti akten ahkedh barkose. Dïhte sïjhti jiehtedh mijjieh limh desnie dan guhkiem guktie dïhte åarjelsaemien akte iemie bielie dehtie skuvleste sjïdti. Mijjieh meatan sjïdti, jïh dïhte aaj nuepie vadta jïjtsh vuajnajimmieh bïejedh, sijjeste sjïehtesjimmie gusnie tjuara misse-akt sjïehteladtedh, Elin jeahta.
– Mijjieh tjoereme abpe prosjekteboelhken såemies vierhtiealmetjh tjïelten ålkoelistie veedtjedh. Tjïelte maaje girvene orreme naaken dejstie maaksojste vuejemasse maeksedh, jïh dïhte vihkeles jis almetjh edtjieh diekie båetedh! Ibie maehtieh veanhtadidh naaken sïjhtieh dam jeanatjommesem baalhkeste nuhtjedh vuejemasse. Mijjieh aaj tæjmoesoejkesjem soejkesjibie dejtie mah mïnnedeminie, guktie dah ohtje guhkebe hïeljh åadtjoeh. Mijjieh tjoerebe jeatjahlaakan ussjedidh, A4-ussjedimmie ij sjïehth. Mijjieh tjoerebe buerebh nuepide vuartasjidh sijjeste gaertjiedimmide!
– Dïhte støøremes jarkelimmie prosjekteboelhken mænngan lea kanne dïhte stuvremedåehkie orriji gosse prosjekte lij gaervies. Prosjekteboelhken lij vihkeles naaken utnedh mejgujmie gåarede digkiedidh, jïh ahkedh faageles bïhkedimmiem åadtjodh barkosne. Dïhte lij nuhteligs skuvlese, jïh tjïeltese aaj, guktie dah aktem vijriebasse vuajnajimmiem åadtjoejin dan åarjelsaemien gïeleøøhpehtæmman. Jïh mijjieh tijjem utnimh hijven faageles buerkiestimmieh evtiedidh dejtie vuekide mah veeljimh. Saemiedigkien bieleste dïhte gïeleskreejremeprosjekte lij akte hijven tjaangemesijjie dan åarjelsaemien gïeleøøhpehtæmman. Dah dååjrehtimmieh projekteste byøroe daelie jeatjah tjïeltine nuhtjedh, jïh dïhte åarjelsaemien øøhpehtimmie byøroe nænnobe vuekine båetedh. Saemiedigkien gïeleskreejremeprosjekten reektehtsisnie lea daelie darjomh raeriestamme dejstie prosjekten illedahkijste jïh dååjrehtimmijste.
Daelie lea vihkelommes vijriebasse barkedh dej maanajgujmie mah skuvleaalterisnie. Dïhte voestes maana mij lij meatan gïeleskreejremeprosjektesne, noereskuvlem aalka tjïelten åarjebe raedtesne tjaktjese. Mijjieh aktine 3-jaepien prosjektine gïehteleminie, maam Hedmarhken fylhkentjïelte jïh Saemiedigkie maeksieh, edtjebe faaleldahkh noereskuvlese jïh jåarhkeskuvlese evtiedidh. Mijjieh vuartasjibie dejtie nuepide åarjelsaemien bïhkedassine nuhtjedh naan boelhkh såemies faagine, jïh naan faagh veeljedh gusnie dïhte øøhpehtimmie lea åarjelsaemien gïelesne. Dïhte støøremes dåeriesmoere daan biejjien lea mijjieh lohkehtæjjah jïh learoevierhtieh fååtesibie. Vaenie lohkehtæjjah gååvnesieh mah leah noereskuvlese jïh jåarhkeskuvlese øøhpehtamme, jïh åarjelsaemien gïelemaahtoem utnieh. Gosse dah learohkh jollebe øøhpehtimmieøørnegasse båetieh, dellie gujht lohkehtæjjan byjjes faage-jïh gïelemaahtoe vihkelåbpoe sjædta.
Manne gegkestem mijjieh aktem «åerije faaleldahkem» buektiehtibie Elgå skuvlesne, akte faaleldahke mij lea desnie gosse daerpies sjædta. Naemhtie dah åarjelsaemien eejhtegh sïjhtieh slyøhpedh abpe tijjen dej reaktaj åvteste gæmhpodh mah dej maanah utnieh gïeleøøhpehtæmman. Annje akte guhkies geajnoe, bene gåarede gujht. Staate tjuara aktem stuerebe dïedtem dan åarjelsaemien gïeleøøhpehtæmman vaeltedh. Mijjieh aktem suerkiem daarpesjibie mij dam bijjemes dïedtem åådtje åarjelsaemien gïelese jïh åarjelsaemien øøhpehtæmman. Daan biejjien dïhte bårrode gelline suerkine, jïh mijjieh iktegisth stovli gaskesne gahtjebe.
 |  |
| Emmi, Maarja jïh Bendik ektesne möölemelïerehtimmine barkeminie skuvlesne. Åarjelsaemien madtetæjmojne barkoegïeline pruvhkieh. (Guvvie: Elin Fjellheim) | Madte olkene. Malin Ripa madtematihkem lohkehte derhviegåetien ålkolen Valdalsvaeresne. Dïhte vihkeles gïelesijjie prosjekteboelhkesne orreme jïh annje dovne skuvlesne. (Guvvie: Christine Rensberg) |
Guhkiem vaasa dam jeanatjommesem buektiehtidh, jïh vielie meatan sjïdtedh gaajhkene lehkesne dejnie byøgkeles institusjovnine. Daan beajjetje skuvleøørnegem guhkiem evtiedamme, jïh guhkiem aaj vaasa vuejnedh ij dïhte gaajhkesidie seamma hijven sjïehth – jïh aaj dam jarkelidh. Mijjieh annje dejnie politihkine tjiskesibie gaajhkesh edtjieh daaroen sjïdtedh. Jïjnjh dejstie daan beajjetje lohkehtæjjijste vaenie øøhpehtimmiem åadtjoejin saemien histovrijen, kultuvren jïh gïelen bïjre jïjtse skuvletijjesne jïh jïjtse lohkehtæjjaøøhpehtimmesne. Dannasinie annje jielebe dejnie politihkine mij jeehti gaajhkesh edtjieh daaroen sjïdtedh.
 |  |
| Lopmesne stååkedeminie derhviegåetien lïhke. Desnie akten aejkien våhkosne abpe skuvlejaepiem. (Guvvie: Elin Fjellheim) | Jonas Danielsen bïhkede Matheus jïh Irja guktie ïervedh. Jonas lij mijjen bïhkedæjja, gosse eejhtegh Svahken Sïjtesne derhviegåetiem Valdalsvaeresne tseegkin, naan jaepieh åvtelen prosjekte eelki. (Guvvie: Elin Fjellheim) |
Ekonomije akte vihkeles vierhtie, bene almetjh jïh maahtoe leah badth seamma vihkeles. Vihkeles aaj almetjh gaavnedh mah maahtoem jïh væljoem utnieh dagkerh barkoeh tjïrrehtidh. Bene tjuara aaj aktem ahkedh øøhpehtimmiefaaleldahkem årrodh. Dah mah øøhpehtimmiem vaeltieh tjuerieh daejredh dej maahtoeh daerpies dennie saemien siebredahkesne.
– Akte dejstie vihkielommes barkojste tijjen åvtese lea åarjelsaemien learoevierhtieh evtiedidh dan orre learoesoejkesjen mietie. Mijjieh learoevierhtieh åarjelsaemien gïelesne daarpesjibie gelline faagine, jïh jienebh jaepiedaltesinie. Daan beajjetje teknologeles siebredahke eah daarpesjh gaajhkh learoevierhtieh gærjine utnedh. Naa dovres dovne evtiedidh jïh trygkedh smaave veahkah. Daan biejjien maahta IKT-learoevierhtieh jïh gærjah CD/DVD’esne (jïh jeatjah meedijh) jïh tjoejegærjah aelhkebelaakan darjodh jïh olkese buektiehtidh enn aarebi.
 |  |
| Berit Mortensson g. b. bïhkede Ailin guktie suejniem tsaepmedh. Aanta vuartesje. (Guvvie: Elin Fjellheim) | Beapmoe jurjiehtidh lij vihkeles prosjektesne. Daesnie g. b. Maarja, Irja jïh Aino bearkoeh bijreminie. (Guvvie: Elin Fjellheim) |
– Ibie sïjhth mænngadidh, Elin jeahta. – Dïhte ulmie lea jienebgïeleldh sjidtedh, jïh ij aktegïeleldh åarjelsaemien.
Daan prosessen tjïrrh aaj vielie voerkes gïeli bïjre sjædta. Dïhte kanne fååtese mohte dan nøørjen gïelese; dïhte voerkesvoete sov gïelen bïjre. Iktegisth gïelide staatusen mietie øørnedamme. Saemien lij guhkiem akte gïele nåakebe staatusinie, jïh daelie ånnetji seammalaakan nøørjen gïeline vuejnebe dan eenglaanten gïelen vøøste. Vihkeles buajhkedh mijjieh ojhte eenglaanten gïelem daarpesjibie, bene aaj maehtedh sov gïelem heevehtidh, Elin jeahta.
– Manne joekoen gijhteles mijjieh dam pryøvoeprosjektem åadtjoejimh Saemiedigkeste. Jïh mijjieh tjoerebe gaajhkesidie jïjnjem gijhtedh mah viehkiehtamme ihke dam prosjektem buektiehtamme tjïrrehtidh. Jeenjesh leah dej jaepiej viehkiehtamme.
– Prosjekte Elgåesne lea hijven orreme åeniebasse. Mejtie guhkiebasse sjædta, åadtjobe voestegh daejredh gosse vuejnebe mah gïelh dah learohkh sijjen maanide veeljieh. Daan biejjien dah learohkh dam aarkebiejjiegïelem guarkoeh, jïh dah maehtieh sinsitnine soptsestidh sijjen daltesisnie. Dah aktem nænnobe gïelem evtiedamme enn eejhtegidie. Dïhte tjoevtenje lij dennie gïeleskreejrehtimmesne maanagïertesne, jïh ihke åarjelsaemien øøhpehtimmesne skuvlesne nuhtjeme. Gaajhkh åarjelsaemien maanah byøroeh dam faaleldahkem åadtjodh maam mijjieh prosjekteboelhken åådtjeme, dovne maanagïertesne jïh skuvlesne, abpe øøhpehtimmesne.
Mijjieh åarjelsamiengïeleldh maanagïerth daarpesjibie. Mijjieh åarjelsaemien daarpesjibie goh faage jïh barkoegïele skuvlesne. Jïh mijjieh daarpesjibie vielie lohkehtæjjah jïh vielie åarjelsaemien learoevierhtieh. Tjuara åarjelsaemien vijriebasse evtiedidh goh akte skuvlefaageles gïele. Mijjieh daarpesjibie aktem gïelem evtiedidh maam maahta nuhtjedh aktene siebredahkesne mij iktegisth jarkelimmesne.
– Munnjien daate aktem vaajmoeaamhtesem orreme, jïh akte vihkeles jïh murreds dååjrehtimmie, Elin minngemes jeahta.
 | G. b. Asta M. Balto, mubpieåvtehke stuvremetjïertesne Saemiedigkien gïeleskreejremeprosjektesne, Sig-Britt Persson, åvtehke stuvremetjïertesne jïh Leena Huss. Gaajhkesh soptsestin gosse Åarjelsaemien gïeleseminare Elgåesne 23.-24.08.02. Stuvremetjïerten mubpie lïhtsegh lin Nora M. Bransfjell, May-Britt Solbakken jïh Egil Enemo. (Guvvie: Elin Fjellheim) |
[1]
Jeatjah tjaalegh gærjeste Saemien skuvle-vaajese 4
