På norsk 
In English
Artihkalráidu Min Áiggis/Ávviris sámi skuvlahistorjjá birra
35. oassi - prentejuvvon Ávviris 05.10.2013
|
Ávvir joatká dál artihkalráiddu sámi skuvlahistorjjá birra, mii álggahuvvui Min Áiggis 2007:s, ja jotkkii Ávviris 2009:s, 2010:s ja 2011/12:s. Artihkkaliid vuođđun leat muitalusat mat leat čohkkojuvvon "Sámi skuvlahistorjá"-prošeavttas. 2013 giđa almmuhuvvo 6. ja maŋimus girji ráiddus mas leat muitalusat ja artihkkaliin Norgga bealde Sámi skuvlaeallimis. Dáin artihkkaliin leat ollu sitáhtat girjjiin, ja mii čujuhit artihkkaliidda main dat lea váldon, vai sáhttibehtet lohkat olles muitalusaid doppe.
Lea Sámi skuvlahistorjjá váldodoaimmaheaddji, Svein Lund, gii doaimmaha dán artihkalráiddu. Muđui leat doaimmahusas mielde Elfrid Boine, Siri Broch Johansen ja Siv Rasmussen.
|
Sámi skuvlahistorjjás mii leat guorahallan sámegieloahpahusa moadde gávpogis, mii bájuhit dás osiid muhtin muitalusain Hámmárfeasttas, Álttás ja Oslos.
– Dalle go bargagohten skuvllas šadden ovttasbargat lullinorgalaš oahpaheddjiin. Son logai munnje jitnosit diimmus ohppiid gullu: – Amma buot sámit galggašedje jávkaduvvot eatnanspáppas?
Ii lean vuosttaš háve ahte ledjen ožžon negatiiva kommentáraid dán oahpaheaddjis, muhto dál lei doarvái. Mun vástidin: – Dál lean dolkan! Moai duinna manne rektorii dállánaga! – It go gierdda dan mađe, logai dalle. Ja mun vástidin ahte maid dajašit jus mun dajašin seamma buot olbmuid birra du fylkkas? Son ii lean smiehtadan ahte luohkás ledje oahppit sámi duogážiin, vaikko eai lohkan dan jitnosit. ...
Breilia nuoraidskuvllas lea Biret oahpahan sámegiela moadde jagi. Álggos lei oahpahus maŋŋil skuvlaáiggi. 2006 Máhttoloktemiin bođii sámegielfága diibmoplánii, fágas lea árvu nubbin amasgiellan. Dát mearkkaša ahte oahpahus ollásit lea skuvlla ovdasvástádus. Suohkanis ii leat ovddasvástádus dan fálaldahkii nugo sis lea sámegielas vuosttaš ja nubbin giellan, ii ge oaččo doarjaga Fylkkamánnis. Go mii jearrat Hámmárfeastta skuvlakantuvrras sámegieloahpu birra, de sii eai namut ge Breilia, go nubbi amasgiella lea dušše skuvlla ovddasvástádus. – Lea hui váttis danin go mus ii leat alddán oahppu oahpaheaddjin ii ge formálalaš sámegieloahppu. Ja ii gávdno oktage geas sáhtášin jearrat veahki ja rávvagiid, ii oahpponeavvuid birra, ii ge oahpahusvugiid birra. Ii goassege lágiduvvo čoahkkin ii ge ovttasbarggu suohkana sámegieloahpaheddjiid várás, muhto leat oktasaš čoahkkimat eará fágaoahpaheddjiid várás.
(Berit Oskarsen, sámegieloahpaheaddjin Hámmárfeasttas 2000 rájes – SSH4)
 | Ruovttubargu sámegielas nubbin giellan, Áltá 2012. (Govva: Heidi Persen) |
Mun vásihin sámegiela skuvllas mánáide vuohččan 1990:s. Dalle álggii mu boarraseamos bárdni skuvlii. Mun illosin go skuvllas bođii jearaldat ahte dáhtun go sámegieloahpahusa mánnái. ... Mu bártnáš gárttai olu gullat dajaldagaid nu mo «gos du gápmagat leat?» go manai sámegiel oahpahussii. Dán dili váidalin skuvlii, muhto vástiduvvui ahte «dán skuvllas ii gávdno sápmelaččaid ciellan». Nu šattai dát fáddá jávkosii ja veadjemeahttun digaštallat. Dilli čuzii goit nu sakka bártnážii ahte háliidii heaitit sámegielain. ... Mun fertejin vuollánit áššiin go juo skuvllas ge eai lahkonan dán áššái.
Olu jagiid maŋŋil, jagis 2004, lei fas midjiide sámegieloahpahus áigeguovdil Álttás. Dalle álggii mu nubbe bártnáš Gáiskegura skuvlii. Sus lei sámegiella ovtta mánu. Sus lea veaháš doaibmahehttehus, ja ii lean vejolaš sámegielfága heivehit su dárbbuide. Nu lei sutnje veadjemeahttun oažžut sámegiela skuvllas.
2007:s álggii ges nubbi bártnáš skuvlii. Mun riŋgejin skuvlii dieđihit máná sámegieloahpahussii vuosttaš luohkás Gáiskegura skuvllas. Mun dáhtton ohcanskovi, ja inspektevra dajai ahte in sáhte máná dieđihit sámegieloahpahussii, danin go sis ii leat sámegieloahpahus vuosttaš luohkás. Mun imaštallen dan veahá, muhto jurddašin sámegiela dilli lea sihkkarit rievdan, álo han rivdet áššit.
2010:s álggii mu nuoramus vuosttaš luohkkái Gáiskegura skuvlii. Inspektevra muitalii ahte mu nieiddažis dieđusge lea riekti oažžut sámegiela vuosttaš luohkás, ja lohpidii dan. Dađistaga mun imaštallen eambbo ja eambbo manne mu bártnážis ii lean dat seammá riekti sámegillii, muhto nieiddažis lei. Dán jerren inspektevrras moddii, muhto ii vástiduvvon dasa mihkkege. Seammás mun fuomášin ahte sámegieldiimmut jávke almmá dieđikeahttá munnje áššis. Muhtin oassi diimmuin adnojedje lávlunbottuide, lohkanvahkuide, muhto de muitalii maid bártnaš ruovttus ahte sis ii leat sámegiella. Sámegieloahpaheaddji lei šaddan bargat sadjásažžan eará luohkás. ...
Joganjálmmi skuvla čájehuvvui leat hui váttisin sámegiela ektui. Nubbi boarráseamos bárdni álggii sámegielain 5. luohkás doppe. Mun in goassege beassan oaidnit makkárge plána in ge ovttage girjji. Go jerren de dadje ahte sii barget «neahtas». Moai ean goassege oaidnán bargobihtáid dahje makkárge árvvoštallama. Mu bárdni ii oahppan sámegiela dan guovtti jagis go Joganjálmmi skuvllas váccii.
Go mu nubbi bárdni sirddii dohko, de son oaččui girjji, muhto in leat goassege oaidnán čálalaš bargguid. Oahpaheaddji lea dávjá eret, ii boađe sadjásaš oahpaheaddji ja midjiide eai dieđit ahte oahpahus massojuvvo. Vahkkoplánas ii leat mihttoplána sámegiela várás nu mo eará fágain....
Skuvla berrešii servodatovddasvástádusa atnit sámegieloahpahussii nu mo eará fágaide. Eai galggaše váhnemat dárbbašit noađuhuvvot čađat gaskka ja gozihit ahte mánát ožžot dan oahpahusa masa sis leat vuoigatvuohta.
(Heidi A. Persen, sámegielohppiid eadni Álttás 1990 rájes – SSH6)
 | Álttá sámegielluohkás. (Govva: Silje Muotka) |
Vaikko mis eai leange vel doarvái čálalaš dieđiheamit ahte leat logi oahppi geat dáhttot oahpahusa sámegillii Álttás, de aŋkke válljiimet ohcama sáddet Álttá suohkanii. Ohcan čállojuvvui gávcci oahppi várás 21.01.2009. ... Mii sávaimet ahte skuvlaeaiggát sáhtášii veahkkin kártet dán skuvlafálaldaga hárrái. ... Dalle mii eat diehtán maidege das makkár digaštallan buollái dán skuvlafálaldaga birra almmolašvuođas.
Midjiide dieđihuvvui 16.03.2009 ahte Váldolávdegoddi lei meannudan min sávaldaga sámegiela hárrái. Álttá suohkanhálddahusa e-poasttas daddjui ná: «Váldolávdegoddi válljii hilgut ohcama dainna ákkain ahte leat dušše 9 oahppinama geat orrot Álttás. ...»
De duođas buollái digaštallan fálaldaga ektui báikkálaš aviissain ja medias. Earret eará dajai Álttá suohkana váldolávdegotti Otto Erik Aas (SG), ahte go ásaha luohká mas oahpahuvvo sámegillii, sáhttá dat dahkat ahte fálaldat dan birrasiid 400 eará oahppái geat oahpahuvvojit sámegielas, ferte gáržžiduvvot hárvvet skuvllaide.
Álttá suohkanstivra meannudii ášši 30.03.2009. Suohkanstivrra mearrádus lei ná: Álttá suohkanstivra hilgu ohcama ahte ásahit oahpahusfálaldaga ohppiide geat oahpahuvvojit sámegielas ja sámegillii skuvlajahkái 2009/10. Lága eavttut ahte galget leat 10 ohcci ii leat devdojuvvon.
Mu mielas lei unohas čuovvut Álttá suohkanstivrra digaštallama. Muhtin ovttaskas áirasat suohkanstivrras dadje digaštallamis earret eará ahte buoremus livččii sámi mánáide ahte «dál de galget dárogiela oahppat». Vaikko mun čuvvon suohkanstivrra šiehtadallamiid radios de dovden dán hui persovnnalažžan. Digaštallan duođaštii mu mielas ollásii hui jorggu oainnu das mo sámegiela dilli duođas lea. ...
Mun ledjen measta vuollánan, ja danin lei hui buorre diehtu go suohkana plánalávdegoddi 12.08.2009 loahpas dagai oaivemearrádusa ahte ásahit luohká, vaikko vel leige eahpečielggas galle oahppi ledje. ...
Mun jur njuorranin vuosttaš skuvlabeaivvi. Dat ii lean diehttelas ášši oažžut sámeluohká johtui, ja erenoamáš lei oaidnit go 12 oahppi iluin ja vuordámušaiguin álge skuvlla vázzit dan vuosttaš sámeluohkás Álttás.
(Silje Karine Muotka, oahppi eadni Álttás 2009 rájes – SSH6)
 | Sámegieloahpahusas Oslos: Sámi borramuš lea dehálaš oassi sámegieloahpahusas. Álggos čállit čilgehusa sámegillii. (Govva luoikan Berit Johnskareng) |
Ferten dadjat ahte suohkana skuvlaeiseválddiid bealis lea leamaš hirbmat ollu moivi. ... Leat leamaš molsašuddi rektorat ja skuvlakantuvrakonsuleanttat geat leat bargan dainna, muhtimat leat bargan oalle bures, earát fas hui heittogit. Maŋimus jagiid lea leamaš issoras moivi, ii oktage váldde ovddasvástádusa. Dávjá leat oahppit ožžon buot sámegieldiimmuid eará diimmuide lassin, ja dábálaš skuvlaáiggi lassin. Dat lea čuolbma mii lea boahtán ohpit ahte ohpit.
Dasa lassin ahte lea leamaš ollu moivi suohkandásis, de lea maiddái leamaš unnán diehtu ja dávjá njuolga vuosteháhku skuvllain. Muhtin skuvllain leat eahpidahttán oahppi vuoigatvuođa lohkat sámegiela go son lea leamaš áidna dan skuvllas.
Lanjat leat leamaš hui molsašuddit. Mii leat leamaš luohkkálanjain, joavkolanjain, bombalanjain ja unna lanjažiin gos leat leamaš vurkejuvvon buotlágán neavvut. Oktii ledje bidjan min unna lanjažii gos vurkejedje musihkkačuojanasaid. Doppe lei nu ollu gavja ja nu gárži ahte eat sáhttán leat doppe. Fárriimet feaskárii. Dalle easka oaččuimet ođđa ja buhtes joavkolanja, maid skuvlla inspektevra lei vajálduhttán ahte sis lei!
Eará skuvllas leimmet bombalanjas. Lei nu lossa áibmu ahte eat baljo sáhttán vuoiŋŋat. Go leimmet leamaš doppe muhtin áiggi manaimet inspektevra lusa ja jearaimet eat go sáhttán oažžut eará lanja.
Son girdilii stuolus, gaikkui min feaskárii, ja rohttii rabasin luohkkálatnjauvssaid ain hávil, čearggudettiin: «Dás ii leat sadji, dás ii leat sadji, dás ii leat sadji.» Mus gatnjalat golgagohte, muhto unna nieiddaguovttos válddiiga mu gihtii ja logaiga: «Ale fal beroš sus, Bibi, son dušše lea nie». ...
Jáhkán ahte livčče ollu eanet sámegieloahppit, jus suohkanis livččii beroštupmi organiseret buoret fálaldaga ja almmuhit dan bures váhnemiidda ja ohppiide.
Oslo skuvlakantuvra čuoččuha ahte sii sáddejit dieđuid sámegieloahpahusa birra, muhto mii oaidnit ahte dat ii olle váhnemiidda, ja danin leat máŋggas geat eai dieđe makkár vuoigatvuođat sis leat. Ja jus váhnemat jerret skuvllas, de oahpaheaddjit ja rektorat eai dieđe ge. Danin jáhkán ahte leat máŋggas geat háliidivčče sámegieloahpahusa, muhto eai oaččo dan.
(Berit Johnskareng, sámegieloahpaheaddjin Oslos 1983 rájes – SSH6)
