Sámi skuvlahistorjá
Svein Lund
Pb. 90
N-9521 Guovdageaidnu
Tel +47-90727698
e-poasta: sveilund@online.no
http://skuvla.info

Vejolaš mielbargiide Norggas, Ruoŧas, Suomas ja Ruoššas

Sámi skuvlahistorjá - Jearahallanbagadus

Sámi skuvlahistorjá-girjjiin šaddet ollu jearahallamat. Dan vuođul maid lean vásihan jearahallin ja doaimmaheaddjin, lean ráhkadan jearahallanbagadusa mii sáhtášii leat ávkalaš sidjiide geat galget jearahallat ovddeš ohppiid, oahpaheddjiid ja earáid skuvlavásáhusaid birra. Dat lea dušše evttohus, it dárbbaš álo jearrat buot gažaldagaid, ja sáhtát maiddái jearrat eará áššiid birra.

1. Čállin vai bádden?

Lea ávkkálaš báddet jearahaladettiin, muhto berre dattetge álo čállit maid, ii galgga luohttit dušše báddái. Lea lossa bargu čállit bátti mielde, ja bádden sáhttá jávkat teknihkalaš čuolmmaid dihte.

2. Divtte muitaleaddji muitalit

Dus galgá leat gažaldagat gárvvisin, muhto it dárbbaš čuovvut daid. Jus muitaleaddji háliida muitalit, vaikko ii leat dušše skuvlaáššiid birra, divtte su dahkat dan ja notere maiddái eará dieđuid, vaikko maŋŋil it váldde dan mielde artihkkalii. De loahpas dárkkistat iežat gažaldatlisttu ektui, ja jearat dan birra maid muitaleaddji ii leat vel muitalan.

3. Mii berre leat mielde:

A. Dieđut muitaleaddjipresentašuvdnii: (Buohkat)
- Muitaleaddji olles almmolaš namma ja vejolaš sámi namma.
- Goas riegádan
- Gos bajásšaddan ja maŋŋil orron
- Oahppu: makkár, gos, goas, galle jagi
- Bargu: makkár, gos, goas
- Vejolaš dehálaš doaimmat servviin, ásahusain, almmuhan girjjiid jna.

B. Muitalussii:
(Muhtin muitaleddjiid sáhttá leat leamaš moadde rolla, omd. sihke oahppin ja váhnemin ja/dahje oahpaheaddjin)

B1 Oahppi
- Ruovttudilli: ealáhus/birgenvuohki, etnisitehta, giella (man muddui máhtii muitaleaddji gielaid go álggii skuvlii?)
- Skuvlla organiseren: Galle vahku jagis ja ain hával.
- Skuvlageaidnu: man guhkes gaska, mo mátkkoštit.
- Skuvlavisti: boares/ođđa, stuoris/unni.
- Internáhtta: Makkár viessu, dálueamit ja bargit (giella, mo láhtte ohppiid ektui), borramuš, ohppiid bargu internáhtas, gallis lanjas.
- Oahpaheaddjit: etnisitehta, giellamáhttu ja giellageavaheapmi, fágamáhttu ja gealbu čilget ohppiide. Ráŋggáštusat.
- Fágat: Maid ohppe, fertejedje go oahppat bajiloaivvi? Risttalašvuođaoahppu, mo oahpai riikkagiela, praktihkalaš fágat, luonddufágat, matematihkka, historjá, lášmmohallan.
- Skuvlla sisdoallu: Dieđut sámiid ja báikkálaš diliid birra. Iskkadeami báikkálaš servodagas, ekskuršuvnnat
- Dilli ohppiid gaskkas: Ovttasbargu, doarju, givssideapmi, sámi ja dáža-/láttemánáid gaskavuohta.
- Makkár oktavuohta lei váhnemiid ja skuvlla gaskkas?
- Mo lea skuvlaáiggi vásáhusat váikkuhan muitaleaddji eallimii?

B2 Oahpaheaddji
- Gažaldagat B1 vuolde, dan muddui go heive.
- Maid diđii sámi diliid birra ovdal go álggii oahpaheaddjin? (Guoská olggobealde oahpaheddjiide)
- Makkár veahki ja bagadusaid oaččui go álggii?
- Mo oahpai barggadettiin ja geain?

B3 Váhnen
- Iežas duogáš (fidnu, etnisitehta, giella jna)
- Makkár oktavuohta skuvllain, lea go skuvla bovden čoahkkimiidda, lea go váhnemat váldán oktavuođa skuvllain?
- Váhnemiid gáibádusat skuvlii (omd. sámegieloahppu), skuvlla ja eiseválddiid reakšuvnnat dasa.
- Man muddui lea váhnen nagodan veahkehit oahppi skuvlabargguin (giellamáhttu, čállinmáhttu jna.)
- Leat go váhnemat váidalan mo skuvla/oahpaheaddji lea gieđahallan ohppiid?

4. Dárkkisteapmi

- Dábálaččat dárbbaša ságastallat muitaleddjiin moadde háve, juogo njuolga dahje nuppi háve telefuvnna bokte. Maŋŋil go leat čálihan jearahallama vuosttaš háve fuomášat dávjá áššiid maid leat vajálduhttán jearrat dahje maid it dieđe leat go ipmirdan riekta. Ja muitaleaddji sáhttá leat muitán ođđa muittuid maid muitalit.
- Dávjá fertet iskat konkrehta dieđuid eará gálduin, omd. muhtin olbmuid/ásahusaid rievttes namaid, jagit, jna.
- Go oaivilat ahte leat čállán artihkkala gárvvisin galggat diktit muitaleaddji lohkat dan (dahje jus dárbbašlaš lohkat dan jitnosit sutnje) ja jearrat lea go mihkkege maid berre divvut.

5. Artihkkala hábmen

Čále teakstagieđahallanprográmmas (Omd. OpenOffice dahje Word).
Geavat fontta Times New Roman. Bajilčála: 18, gaskatihtalat: 14, teaksta: 12, juolgenohtát, girjjálašvuođalistu: 10.
Go álggahat ođđa bihtá teavsttas, geavahat "tab" (innrykk), it ge linjágaskka.
Ale geahččal hábmet teavstta earáláhkái, dat addá dušše doaimmahusa liigebarggu. Jeara doaimmaheaddjis jus lea dárbu.
Sádde teavstta doaimmahussii e-poastta mielddusin, formáhtas .doc, .odt, dahje .rtf. (ale geavat .docx!)
Geavat oanehis fiilanama mii muitala veahá sisdoalu birra. Ale geavat erenoamáš sáme-, dáro-, ruoŧa- dahje suomagiel bustávaid fiilanamas!

6. Govat

- Váldde digitála govvaapparáhta mielde go jearahalat, govve muitaleaddji ja vejolaš diŋggat mat sus leat ruovttus dahje skuvllas, maid sáhttá geavahit illustrašuvdnan.
- Jeara muitaleaddjis lea go sus govat iežas skuvlaáiggis dahje diehtá go son gos dákkár govat leat.
- Jus luoikkahat govaid, čále guitte ahte don leat luoikkahan daid, ja de skánnet/ skánnehat daid nu jođánit go vejolaš ja attát ruovttoluotta. (Jus dárbbašat veahki skánnemiin, jeara mus (+47-90727698, sveilund@online.no) dahje Carl Johan Utsis, Johkamohkis, (+46-761128866, jenni.laiti@biegga.com)
- Go oaččut govaid, iskka jus vejolaš gii lea govvejeaddji.
- Čále govvateavstta, ovttas govvejeaddji nama dahje gii lea luoikkahan gova, sádde mielde doaimmahussii teavstta lasáhussan.
- Sádde digitála govaid doaimmahussii jpg-formáhtas, komprešuvnna haga. Ale fal bija gova teavstta sisa!

Jus logadettiin dán bagadusa dahje geavahettiin dan fuomášat meattáhusaid dahje juoidá mii berre leat mielde bagadusas, muital munnje!

Maŋimus ođasmahtton 10.01.2011

Svein Lund
Sámi skuvlahistorjjá váldodoaimmaheaddji

Sámi skuvlahistorjjá váldosiidu