Sámi skuvlahistorjá - 1 - Girjjeárvvoštallan áigečállágis Sámis nr.3, cuoŋománnu 2006

Harald Gaski:

Feara mii sámi skuvlahistorjjá birra

Lean lohkan máŋga hui miellagiddevaš muitalusa sápmelaččaid skuvlavásáhusaid birra viehka easkka almmustuvvan girjjis Sámi skuvlahistorjá 1. Girji mas lea measta 450 siiddu ii dattege govčča eanet go oasáža dan historjjás maid doaimmaheaddjit hálidit ovdanbuktit. Dan dihtii leat plánejuvvon goit moadde girjji vel ráiddus, muhto dás ge dego buot eará sámi prošeavttain, lea buncarakkis gos gávdnat ruđaid joatkit čohkkenbargguid ja almmuhemiid. Lea máŋggaláhkai hui imponerejeaddji bargu maid doaimmaheaddjit leat čađahan, ja dego okta artihkalčálliin ge imašta, de lea ártet ahte sámi skuvlahistorjjás ii leat dutkojuvvon ja čállojuvvon eanet. Mis gávdnojit muhtunmuddui čáppagirjjálašvuođa teavsttat mat giehtadallat fáttá, muhto muđui ii leat olus mihkkige čállojuvvon skuvlaáiggi birra.

Dán girjái eai leat doaimmaheaddjit váldán mielde fikšuvdnateavsttaid, muhto baicce diktán olbmuid iežaset muitalit — ja čállit — mo sii muitet skuvlaáiggi. Dat lea rábmonveara dahku, go dávjá leat juste olbmuid beaivválaš vásáhusat mat báhcet muitalkeahttá, ja mii baicce gullat ja lohkat olu statistihkaid ja almmolaš gálduid iskkademiid ja duođaštusaid. Belohahkii leat dat maiddá mielde dán girjjis, muhto dat mii lohkkái báhcá lea dattege eanet dovdu leat oahpásmuvvan muhtun olbmuid skuvlaosiiguin, ja gullan áššiid nugo sii leat daid ieža ádden. Dan dihtii soaitá ge moddii dáhpáhuvvat ahte historjjálaš dieđut ja olbmuid muitalusat eai áibbas soaba oktii, mii iešalddes ii leat buorre go girjji namman lea skuvlahistorjá. Sámegillii historjá lea fága mas vuorddát gávdnat duohtavuođa dan ektui go muitalus lea duohta dan olbmo guovdu gii muitala, almmá čuoččutkeahttá ahte dat lea historjjálaččat doallevaš diehtu.

Girji lea ráddjejuvvon dušše Norgga beale áššiide, mii iešalddes lea áibbas dohkálaš. Nugo doaimmaheaddjit ieža ge dadjet, fáddá lea nu stuoris ja viiddis ahte dat livččii sierra dutkanprošeakta mii gáibidivččii davviriikkalaš ruhtadeami jos buot davviriikkaid sámi skuvllahistorjjá galggašii čállit. Nugo dál lea dilli, de olles girjeráidu orru leamen dušše moatti olbmo áŋgiruššama duohken, mii dieđus dan moaddása hárrái lea gudnejahttinveara doaibma, muhto jearaldat sámi skuvlaeiseválddiide ja dutkanásahusaide goit berrešii leat ahte ii bat dát prošeakta livččii ánssášan ja dárbbašan viiddit sihke fágalaš ja ruđalaš vuođu? Dan boađus dán rádjái goit duođašta ahte dás lea ollu viežžamuš — ja muitalemoš — sápmelaččaid vásáhusain Norgga almmolaš skuvllain dušše dan áiggis ge maid olbmot geat ain leat eallimin, muitet.

Vaikko vel doaimmaheaddjit čilgejit ge mo sii leat juohkán ja plánen barggu sihke dán rádjái ja ovddosguvlui, de jáhkán ahte livččii lean ávkin olles prošektii ahte das livččii lean stivrenjoavku mainna gulahallat prošeavtta hábmema ja girjealmmuhemiid doaimmaheami hárrái. Dan vuoitun livččii čavgaset stuktuvra dan dáfus ahte maid artihkkaliid gosa bidjat ja makkár čállosiid fárrolaga almmuhit. Nugo dál lea girji, de das vuhtto veahá menddo čielgasit ahte visot maid doaimmaheaddjit leat ožžon gieđaid gaskii, lea beassan mielde girjái. Dan dihtii lohkkái báhcá measta menddo girjás govva gokko baicce livččii vuordán girjji doaimmaheddjiid čorgadit čilget ja juohkit fáttáid, guovlluid ja gielaid gaskkas. Go dan gal ferte vel namuhit ahte girjjis leat máŋga giela geavahuvvon, sihke sáme- ja dárogielat.

Sámi skuvlahistorjá 1
Artihkkalat ja muitalusat Sámi skuvlaeallimis
Svein Lund et. al (Doaim.)
Davvi Girji 2005, 446 s.

Sámi skuvlahistorjá 1 - álgosiidu